در سی‌وپنجمین اجلاس مجمع منطقه‌ای راه‌آهن‌های خاورمیانه «UIC RAME» که در ۷ خرداد ۱۴۰۴ «۲۸ مه ۲۰۲۵» در تهران برگزار شد، ایران میزبان این اجلاس بود. این اجلاس با حضور مدیران عامل راه‌آهن‌های ایران، ترکیه، افغانستان و عراق و همچنین نمایندگان اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها «UIC» از طریق ویدئوکنفرانس برگزار شد.
اگر نکاهی به اجلاس‌های گذشته داشته باشیم در اجلاس بیست‌وپنجم «UIC RAME» که در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۰ به صورت آنلاین برگزار شد، موضوعاتی مانند بهره‌وری انرژی، استانداردسازی، تأمین مالی، آموزش و نوآوری مورد بحث قرار گرفتند. همچنین، در اجلاس بیست‌ونهم که در ۲۹ مه ۲۰۲۴ در اردن برگزار شد، تمرکز بر توسعه خطوط ریلی، مدرن‌سازی، بازسازی شبکه‌های قدیمی، عبور از مرزها، تعامل‌پذیری و دیجیتالی‌سازی بود . UIC – International union of railways
اجلاس‌هایی مثل« UIC RAME» را نمی‌توان صرفا در چارچوب یک گردهمایی اداری یا حتی تخصصی-فنی تحلیل کرد. این رویدادها، به‌ویژه وقتی پای کشورهای کلیدی منطقه‌ای وسط است، به صحنه‌ای برای نمایش پیچیده‌ترین معادلات قدرت، ژئوپلیتیک، اقتصاد و امنیت تبدیل می‌شوند.
وقتی ایران و شرکت راهآهن جمهوری اسلامی ایران میزبانی سی‌وپنجمین اجلاس مجمع منطقه‌ای راه‌آهن‌های خاورمیانه را بر عهده می‌گیرند، یعنی قصد دارند پیام‌های بسیاری از جمله اینکه ایران بازیگر فعال و مؤثر در معادلات ترانزیتی منطقه است و حتی ایران توانسته با وجود تحریم‌ها و چالش‌های اقتصادی ظرفیت هدایت و میزبانی پروژه‌های چندجانبه را برعهده گیرد یا بدون نقش آفرینی ایران در چارچوب کریدوری ترانزیتی طرح‌های منطقه موفق خواهند شد، برای شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی به نمایش بگذارد.
ایران؛ نقطه تلاقی سه حوزه بزرگ آسیای مرکزی، خاورمیانه و شبه‌قاره هند
با نگاه به نقشه ژئوپلیتیک منطقه می‌بینیم که ایران دقیقا در نقطه تلاقی سه حوزه بزرگ آسیای مرکزی، خاورمیانه و شبه‌قاره هند قرار دارد که گویای اتصال شرق و غرب یا شمال و جنوب به یکدیگر است و برای شکل گیری این کریدورها به سرزمین ایران نیاز است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت که این امر یک سرمایه ژئوپلیتیک است.
اجلاس‌هایی مثل UIC RAME بستری را فراهم می‌کنند که ایران بتواند این سرمایه ژئوپلیتیک را به پروژه‌های عملی و همکاری‌های راهبردی تبدیل کند.
البته باید گفت برگزاری این اجلاس ها نه تنها برای ایران بلکه برای رقبا و شرکای منطقه‌ای هم حامل پیام‌های خاص است. به عنوان مثال ترکیه، به‌عنوان یکی از بازیگران بزرگ ترانزیتی منطقه، دقیقا همین نقش را برای خودش تعریف کرده و حالا ایران با نمایش قدرت از طریق میزبانی و مدیریت شبکه‌های چندجانبه، وارد رقابتی شده که فراتر از قراردادهای صرف است.
در سطح بین‌الملل، وقتی نمایندگان UIC از اروپا، چین یا حتی روسیه به نقش فعال ایران نگاه می‌کنند، در واقع ایران را در مقام کشوری می‌بینند که نه‌فقط مسیر عبور کالا، بلکه شریک بالقوه توسعه زیرساخت، استانداردسازی، آموزش و حتی تأمین مالی است. با توجه به اینکه در این راه با چالش بسیاری اعم از بی‌ثباتی در مرزها، تحریم‌های اقتصادی، ضعف در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، و محدودیت‌های فناورانه رو به رو هستیم و این چالش‌ها می‌تواند سرعت ایران را در این رقابت منطقه‌ای کم کند اما میزبان اجلاس سی‌وپنجم بودن یک اقدام کاملا هدفمند بود. تقویت دیپلماسی حمل‌ونقل و تبدیل آن به یکی از بازوهای اثرگذار سیاست خارجی، باز کردن گره‌های ترانزیتی و جذب شرکای تازه به پروژه‌هایی مثل کریدور شمال-جنوب یا چین-ایران-ترکیه و نقش ایران در منطقه با وجود چالش‌های داخلی و خارجی در میان این بازی بزرگ ژئوپلیتیکی از اهداف این برگزاری بوده است.
دیپلماسی ریلی
مدیرعامل راهآهن در سی و پنجمین اجلاس مجمع منطقه‌ای راه‌آهن‌های خاورمیانه بر امنیت و موقعیت مناسب ایران برای ترانزیت ریلی کالاها تاکید کرد.
به گزارش روابط عمومی راهآهن جمهوری اسلامی ایران، سی و پنجمین اجلاس مجمع منطقه‌ای راه‌آهن‌های خاورمیانه (UIC RAME) با حضور مدیران عامل راهآهن های ایران، ترکیه، افغانستان و عراق به همراه هیئت‌های همراه چهارشنبه 7 خردادماه در ساختمان شهدای راهآهن برگزار شد.
همچنین در این اجلاس، فرانسوا داون، مدیرکل اجرایی اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها (UIC)، برتراند میناری، هماهنگ کننده منطقه خاورمیانه و تعدادی از دیگر اعضای (UIC) از طریق ویدئو کنفرانس، حضور داشتند.
مدیرعامل راه آهن در این نشست گفت: با توجه به اتصال شبکه ریلی ایران به کشورهای آسیای میانه، روسیه و چین و نیز اتصال به شبکه اروپا از طریق ترکیه، کشور ايران از موقعیت مناسبی برای ترانزیت ریلی و حمل و نقل بین المللی کالاها در کریدورهای شرقی-غربی و شمالی-جنوبی برخوردار است.
دکتر ذاکری گفت: مصمم هستیم تا پایان امسال، ۵۴ میلیون تن بار را با شبکه ریلی جابجا کنیم که حدود ۸ میلیون تن از این میزان، به بارهای صادراتی، وارداتی و ترانزیتی اختصاص دارد.
معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه دیپلماسی ریلی فعال در دستور کار ما قرار دارد گفت: همکاری های انجام شده با کشور عراق برای ساخت خط آهن شلمچه- بصره، توافق با کشور ترکیه برای احداث مسیر ریلی جدید از نقطه مرزی چشمه ثریا و افزایش ترانزیت بار از افغانستان به سمت ترکیه، از اقدامات انجام شده در این زمینه است.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به رویکرد و سیاست های جدید راه آهن، ارتباطات خوبی با کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان و ترکمنستان برای حمل کالاها در شاخه غربی کریدور شمال- جنوب وجود دارد.
ذاکری با اشاره به فعالیت‌های راهآهن در ارتقای آموزش و به روزرسانی دانش کارکنان صنعت ریلی، تاکید کرد: از فعالیت‌های آموزشی بین المللی استقبال می کنیم.
گفتنی است؛ اعضای حاضر در این اجلاس، ضمن قدردانی از راهآهن جمهوری اسلامی ایران برای میزبانی سی و پنجمین اجلاس مجمع منطقه‌ای راه‌آهن‌های خاورمیانه (UIC RAME)، به بیان نظرات خود برای تعامل و همکاری بیشتر راه‌آهن‌ها پرداختند.
مدیرعامل راهآهن ایران در این اجلاس بارها روی یک نقطه تأکید کرد: موقعیت ویژه ژئوپلیتیکی کشور. چرا مهم است؟ چون ایران به‌صورت طبیعی در چهارراه اتصال شرق و غرب و شمال و جنوب قرار گرفته و این یعنی اگر پروژه‌هایی مثل کریدور شمال-جنوب یا چین-قزاقستان-ایران-ترکیه بخواهند موفق شوند، ایران یک حلقه کلیدی است.
اما چالش کجاست؟ دیپلماسی ریلی فقط شعار نیست؛ یعنی باید بتوانیم توافقات عملی بنویسیم، تأمین مالی کنیم، و موانع اجرایی مثل لجستیک مرزی و تعرفه‌ها را حل‌وفصل کنیم. بدون این‌ها، حتی بهترین موقعیت جغرافیایی هم بی‌فایده می‌شود.
ایران اعلام کرده تا پایان سال می‌خواهد ۵۴ میلیون تن بار را با شبکه ریلی جابجا کند که ۸ میلیون تنش صادراتی، وارداتی و ترانزیتی است. این هدفگذاری در نگاه اول جذاب است، چون نشان می دهد مدیران ایرانی به‌دنبال بالا بردن سهم ریلی در اقتصاد ملی هستند.
اما نکته مهم اینجاست که آیا زیرساخت کافی داریم؟ آیا لکوموتیو و واگن به‌اندازه کافی داریم؟ آیا خطوط فرسوده و گلوگاه‌های قدیمی را تقویت کرده‌ایم؟ برنامه‌ای که روی کاغذ عالی است، فقط زمانی به نتیجه می‌رسد که در عمل منابع مالی، انسانی و فنی پشت آن باشد.
یکی از مهمترین بخش‌های اجلاس سی‌وپنجم، اشاره به همکاری‌های ایران با عراق «خط آهن شلمچه-بصره»، ترکیه «مسیر چشمه ثریا»، و افغانستان «ترانزیت به ترکیه» بود. این‌ها نشان‌دهنده یک نقشه عمل قوی هستند، اما تجربه منطقه‌ای نشان داده فقط روی کاغذ نمی‌توان کار را جلو برد.
چالش‌هایی مثل ناآرامی‌های مرزی عراق، بی‌ثباتی در افغانستان یا رقابت ترکیه و ایران می‌توانند این همکاری‌ها را کند کنند. برای موفقیت واقعی، ایران باید نه فقط توافق امضا کند، بلکه در عمل برای رفع موانع اجرایی و تأمین مالی پروژه‌ها برنامه داشته باشد.
با توجه به اینکه مدیرعامل راهآهن ایران به‌درستی بر اهمیت آموزش و ارتقای دانش فنی کارکنان تأکید کرد باید گفت بدون سرمایه انسانی ماهر، بهترین شبکه و پیشرفته‌ترین تجهیزات هم نمی‌توانند بازدهی داشته باشند اما در کنار این صحبت‌ها باید دید که آیا ایران برنامه‌ای برای آموزش‌های بین‌المللی، انتقال فناوری و به‌روزرسانی دانش عملیاتی دارد؟ یا این فقط یک شعار است؟ کشورهای موفق در صنعت ریلی مثل چین و آلمان دقیقا روی همین نقطه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. از سوی دیگر برگزاری اجلاس‌هایی مثل UIC RAME می‌توانند بستری برای جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی از بانک‌ها و صندوق‌های توسعه‌ای باشند. اما آیا ایران توانسته ساختارهای حقوقی، مالی و شفافیت لازم را برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی فراهم کند؟
