پس از سقوط هلیکوپتر حامل سید ابراهیم رئیسی و هیئت همراه در منطقه ورزقان استان آذربایجان شرقی و درگذشت همه سرنشینان آن هلیکوپتر و کادر پرواز، کارشناسان و متخصصان هوانوردی بین‌المللی به تحلیل عوامل موثر در وقوع این حادثه پرداختند.
به گزارش پایگاه خبری ترابران، پس از وقوع سانحه مرگبار هلیکوپتر بل 212 حامل رئیس دولت ایران و هیئت همراه در منطقه ورزقان استان آذربایجان شرقی، کارشناسان بین‌المللی در حوزه هوانوردی دلایل مختلفی را از جمله نقص فنی، جدا شدن کامل ملخ دم، شرایط نامساعد جوی و همچنین کوهستانی بودن منطقه، مجهز نبودن به سیستم هشداردهنده نزدیکی به زمین معروف به EGPWSیا خاموش بودن آن، تحریم‌های اقتصادی و نبود قطعات یدکی و… برای این سانحه اعلام کردند.
در همین رابطه، کایل بیلی، کارشناس و تحلیلگر هوانوردی به الجزیره اعلام کرد که عدم برقراری ارتباط از سوی خلبان هلیکوپتر یا سایر اعضای خدمه پرواز حامل رئیس دولت ایران و هیئت همراهش نشان می‌دهد که «مشکل جدی در کنترل» وجود داشته است.
این تحلیلگر هوانوردی گفت: «اگر هلیکوپتر در میانه پرواز دچار مشکل فنی جدی شود، نخستین وظیفه خلبان ادامه پرواز هواپیما و سپس برقراری ارتباط است.»
بیلی خاطرنشان کرد: «ما عملاً شاهد هیچ تلاشی برای برقراری ارتباط از سوی خلبان نبودیم، زیرا او به احتمال زیاد همه تمرکز خود را بر فرود هلیکوپتر یا حفظ تعادل آن در آسمان گذاشته بود .»
این کارشناس هوانوردی در بررسی دلایل احتمالی سقوط هلیکوپتر امدادگران، به جدا شدن کامل ملخ دم اشاره و اظهار کرد: «با توجه به اینکه بدنه هلیکوپتر به دو قسمت تقسیم شده، به نظر می‌رسد برخورد پره‌های ملخ اصلی با دم هلیکوپتر باعث جدا شدن ملخ دم هلیکوپتر شده باشد.»
بیلی اضافه کرد: «این اتفاق می‌تواند ناشی از نیروهای آیرودینامیکی ایجاد شده در حین مانور فرود خلبان و یا ناشی از نقص فنی در هلیکوپتر باشد.»
او، نقص فنی در ملخ دم را نیز به‌عنوان یکی دیگر از احتمالات مطرح کرد و توضیح داد: «حرکت مارپیچی که در آن هلیکوپتر تقریباً 360 درجه در جهت عقربه‌های ساعت) یا مخالف آن می‌چرخد، می‌تواند نشان‌دهنده از کار افتادن ملخ دم و در نتیجه، خارج شدن هلیکوپتر از کنترل باشد».
بیلی در پایان اظهارات خود، شرایط نامساعد جوی و همچنین کوهستانی بودن منطقه را به‌عنوان عوامل دیگری که می‌توانستند در این سانحه مرگبار نقش داشته باشند، برشمرد.
نقص در جعبه دنده یا سیستم هیدرولیک
تحقیقات اولیه حاکی از آن است که سقوط هلیکوپتر در ایران به‌عنوان یک «تصادف» ناشی از شرایط نامساعد جوی و دشواری‌های موجود در منطقه در نظر گرفته می‌شود. این نتیجه‌گیری با اظهارات منابع اطلاعاتی انگلیس و همچنین گزارش رسمی تلویزیون دولتی ایران (صدا و سیما) مبنی بر وقوع این حادثه «به دلیل بدی آب‌وهوا» همسو است.
بر اساس نظریه منابع اطلاعاتی انگلیس، نقص فنی در هلیکوپتر به دلیل شرایط نامساعد پرواز، منجر به سقوط آن شده است.
بر اساس بررسی‌های اولیه لاشه هلیکوپتر، سالم بودن دم آن، می‌تواند نشان‌دهنده نقص در جعبه دنده یا سیستم هیدرولیک باشد. یکی از منابع اطلاعاتی در این زمینه گفت: «فرضیه اولیه وقوع یک سانحه است. شواهد حاکی از آن است که هلیکوپتر به دلیل از دست دادن قدرت، به دامنه کوه برخورد کرده است.»
منابع اطلاعاتی انگلیس با اشاره به اینکه «این حادثه به احتمال زیاد به دلیل شرایط نامساعد جوی و ناهمواری زمین رخ داده است»، تئوری قوی خود را درباره این سانحه، «تصادف در زمین ناهموار و هوای نامساعد» عنوان کردند. با این حال، بررسی‌های دقیق‌تر در حال انجام است تا جزئیات کامل این سانحه کاملاً روشن شود.
21 سانحه هوایی مرگبار در 20 سال
بر اساس داده‌های وبسایت «شبکه ایمنی هوانوردی»، طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹، ۲۱ سانحه هوایی مرگبار در ایران رخ داده است. این تعداد از سال ۱۹۸۹ تاکنون به ۳۲ مورد افزایش یافته است، در حالی که در ۲۴ سال گذشته، ۸ سانحه هوایی در انگلستان به ثبت رسیده است.
جفری توماس، سردبیر ارشد رتبه‌بندی خطوط هوایی و متخصص ایمنی هوانوردی، درباره سانحه اخیر هلیکوپتر در ایران، گفت: «اگر این هلیکوپتر به جدیدترین رایانه‌های هشداردهنده نزدیکی به زمین، معروف به EGPWS(سیستم هشداردهنده پیشرفته نزدیکی به زمین) مجهز بود، می‌توانست از این سانحه ناگوار جلوگیری کند.»
سیستم EGPWS با استفاده از رادار و سایر حسگرها، به خلبانان درباره موانع پیش رو و خطر برخورد با آنها هشدار می‌دهد و می‌تواند نقش موثری در ارتقای ایمنی پروازها داشته باشد.
او افزود: «احتمال دارد که سیستم هشداردهنده این هلیکوپتر به‌دلیل مشکل قطعات یدکی، از کار افتاده باشد. همچنین ممکن است خلبان در شرایط آب‌وهوایی مساعد بدون این سیستم (یا بدون روشن کردن این سیستم) پرواز کرده باشد و ناگهان با تغییر ناگهانی شرایط جوی، غافلگیر شده باشد.»
عبدالقادر اورال اوغلو، وزیر حمل و نقل ترکیه، هم ضمن تایید تحلیل جفری توماس، گفته است: «هلیکوپتر رئیسی، به سیستم هشداردهنده مجهز نبوده یا این سیستم در زمان وقوع سانحه روشن نبوده است! در غیر این صورت، ما به‌طور قطع سیگنال‌های آن را دریافت می‌کردیم، اما این بار هیچ سیگنالی دریافت نکردیم. »
او طبق گزارش خبرگزاری آناتولی ترکیه گفت: «ایران در منطقه تحت مسئولیت جست‌وجو و نجات دریایی و هوایی ما قرار دارد. ما همچنین سیگنال‌های همه وسایل نقلیه هوایی و دریایی را رصد می‌کنیم.»
بر اساس گزارش‌ها، رئیسی در زمان وقوع سانحه با هلیکوپتر بل ۲۱۲ ساخت آمریکا سفر می‌کرده است. این هلیکوپتر که در دسته هلیکوپترهای چندمنظوره طبقه‌بندی می‌شود، کاربردهای گسترده‌ای در بخش‌های دولتی و خصوصی در سراسر جهان دارد. بل ۲۱۲ در اواخر دهه ۱۹۶۰ برای ارتش کانادا طراحی و ساخته شد و به‌عنوان نسخه غیرنظامی هلیکوپتر مشهور «توئین هیوی» که در جنگ ویتنام به کار گرفته می‌شد، شناخته می‌شود.
طبق گزارش بنیاد ایمنی پرواز، سازمانی غیرانتفاعی و نهادی معتبر در حوزه ایمنی هوانوردی، آخرین سانحه مرگبار هلیکوپتر بل 212 در سپتامبر 2023 رخ داده است. این حادثه زمانی به وقوع پیوست که یک هلیکوپتر خصوصی در سواحل امارات متحده عربی سقوط کرد.
این هلیکوپتر با ظرفیت ۱۵ سرنشین، قابلیت انجام طیف وسیعی از ماموریت‌ها را دارد که از جمله آنها می‌توان به حمل تجهیزات آتش‌نشانی هوایی، جابجایی محموله و نصب سلاح اشاره کرد. گارد ساحلی ژاپن، آژانس‌های اجرای قانون و آتش‌نشانی ایالات متحده و پلیس تایلند از جمله کاربران این هلیکوپتر هستند.
تعداد هلیکوپترهای بل ۲۱۲ در اختیار دولت ایران به طور دقیق مشخص نیست، اما طبق دایرکتوری «نیروهای هوایی جهان ۲۰۲۴» منتشر شده توسط FlightGlobal، در مجموع ۱۰ فروند از این هلیکوپترها در نیروی هوایی و دریایی ایران به کار گرفته شده و مشغول خدمت هستند.
ایران در دهه ۱۹۷۰، دوران محمدرضا پهلوی، آخرین شاه ایران، تعدادی هلیکوپتر بل ۲۱۲ را خریداری کرد The National. گزارش داده است که تحریم‌های ایالات متحده پس از انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ به دلیل کمبود قطعات یدکی، توانایی ایران را برای تعمیر هواپیماهای قدیمی یا نوسازی ناوگان خود با هواپیماهای جدید مختل کرده است.
