کلید توسعه؛ نهفته در حکمرانی خردمندانه نیروی انسانی
عباس قربانعلی‌بیک، معاون اسبق برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، در این یادداشت به تحلیل عمیق وضعیت مدیریتی و بهره‌وری در صنعت ریلی کشور می‌پردازد. وی با اشاره به نقش پررنگ و بزرگ شدن بی‌رویه دولت به‌عنوان عامل اصلی تورم و کاهش کارایی، بر ضرورت مدیریت منابع طبیعی و انسانی متناسب با ظرفیت‌های موجود تأکید می‌کند. قربانعلی‌بیک تجربه‌های موفق افزایش بهره‌وری در حوزه راه‌آهن را نمونه‌ای از توانمندی داخلی معرفی کرده و ضمن بیان مشکلات ساختاری و ضعف نظام حقوق و دستمزد، پیشنهاداتی کاربردی برای اصلاح این نظام و ارتقای بهره‌وری نیروی انسانی و ماشین‌آلات ارائه می‌دهد. این یادداشت، ضرورت بازنگری اساسی در مدیریت و سیاست‌گذاری‌ها را برای دستیابی به توسعه پایدار و کارآمدی بیشتر در صنعت حمل‌ونقل ریلی برجسته می‌سازد.
به گزارش ایرنا، «مسعود پزشکیان» عصر پنج‌شنبه ۲۰ شهریور ۱۴۰۴ در نشست شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان اردبیل اظهار داشت: «تمام کتاب‌های مدیریت، گسترش بیان امیرالمؤمنین (ع) است که می‌فرمایند خود را بشناسیم، بدانیم کجا هستیم و بدانیم به کجا می‌خواهیم برویم. برای مداخله مدیریتی باید بدانیم چقدر آب، خاک و منابع داریم و متناسب با آن استفاده کنیم.»
پزشکیان مهم‌ترین عامل تورم را دولت دانست و افزود: «دولت زیادی بزرگ شده، درآمد ندارد و لذا تمام درآمد را صرف بزرگ‌تر شدن خود می‌کند، پول کم می‌آورد، پول چاپ می‌کند و تورم ایجاد می‌کند؛ در عین حال برای گسترش تقاضا می‌دهد اما کاری هم انجام نمی‌دهد.»
وی ادامه داد: «از حضرت آقا درخواست کردم که کارمندان ۹ بیایند و ۱۳ بروند، چون کاری انجام نمی‌دهیم و کاری نداریم که انجام دهیم، اما آب، برق و گاز مصرف می‌کنیم.»
پزشکیان با بیان اینکه رهبر انقلاب بر جلوگیری از اسراف تأکید کرده‌اند، اظهار داشت: «باید من و شما بپذیریم که اگر به دنبال حل مشکلات مردم هستیم، نباید برای مردم تورم ایجاد کنیم و عامل ایجاد تورم نیز رشد و گسترش بی‌رویه دولت است.»
وی با تأکید بر اینکه هر کاری از دستشان برآید برای عزت و سربلندی کشور انجام خواهند داد، گفت: «جایگاه ژئوپلیتیک برجسته‌ای داریم که همه‌اش طلا و پول است، اما بلد نیستیم چطور از آن پول دربیاوریم.»
ریشه‌یابی ضعف‌ها در حمل‌ونقل ریلی؛ از افزایش بار تا سوءاستفاده از ماشین‌آلات
نگرانی ریاست محترم جمهور کاملاً بجاست، اما باید این وضعیت آسیب‌شناسی و ریشه‌یابی شود. برای نمونه، در حوزه حمل‌ونقل ریلی: با رشد شدید بار در سال‌های ۷۰ تا ۷۶ و افزایش جابجایی از کمتر از ۸ به بیش از ۱۴ میلیارد تن‌کیلومتر، با وجود افزایش لکوموتیو از ۲۱۲ به ۲۶۹، رشد سالانه نیمه دهه هفتاد به حدود ۱۳ درصد رسید و به همین دلیل نیاز به تعمیرات و نگهداری خطوط بیشتر شده بود.
یکی از وظایف مرکز تحقیقات راه‌آهن شناسایی ضعف‌ها، ریشه‌یابی و ارائه راهکار مناسب بود و با این باور، پس از تشخیص مشکلات خطوط و کیفیت پایین نگهداری آنها، معلوم شد ماشین‌آلات خط به‌درستی استفاده نمی‌شوند.
گروه ماشین‌آلات مرکز مأموریت یافت بررسی‌های کامل‌تری انجام دهد که با آشکار شدن فاصله شدید ظرفیت ماشین‌آلات با مشخصات اولیه سازنده، این موضوع به مدیرعامل مرحوم دکتر دادمان گزارش و به مطالبه ایشان از معاونت فنی تبدیل شد.
افزایش بهره‌وری که از سال ۱۳۶۹ بارها برای لکوموتیوها تحقق یافته بود، در لکوموتیوهای GT26 افزایش کشش ۵۰ درصدی را به همراه داشت و در دو سری لکوموتیوهای GE افزایش کشش ۱۰۰ و ۱۸۰ درصدی قابل انکار نبود که این منطقی نیاز به خرید را کاهش می‌داد، اما این نتیجه مورد پذیرش برخی که از خرید ماشین‌آلات مکانیزه خط از شرکت سازنده خارجی منتفع می‌شدند، نبود.
به مرحوم دکتر دادمان پیشنهاد شد مسئولیت اداره‌کل خط که در آن زمان با مرحوم مهندس حقدین بود، به اینجانب واگذار شود، در حالی که اختیارات و شرایط من در مرکز تحقیقات و اثربخشی کارها بسیار بیشتر بود، ولی با استدلال اینکه «اگر پیشنهادات ما در مرکز تحقیقات فقط روی کاغذ بماند ولی قابل اجرا نباشد، این حرف‌ها برای جرز دیوار خوب است»، پیشنهاد را پذیرفتم.
تمرکز بر بهسازی خطوط و بهره‌وری؛ راهکار مقابله با کمبود ماشین‌آلات و کاهش سوانح
با وجود بالا بودن نرخ سوانح خروج از خط در اداره‌کل لرستان، با تأکید مرحوم دکتر دادمان، در شش ماهه اول تمرکز بر افزایش عملکرد بهسازی و بازسازی خطوط راه‌آهن قرار گرفت و از آنجا که تعداد ماشین‌آلات پاسخگوی نیاز سالانه و تکالیف عقب‌افتاده شبکه نبود و امکان خرید یا اجاره ماشین از دیگر کشورها در کوتاه‌مدت فراهم نبود، لذا افزایش بهره‌وری ماشین‌آلات مکانیزه مورد توجه بیشتر قرار گرفت و با چندین اقدام موازی، هدف مذکور محقق شد؛ به نحوی که در ۶ ماهه اول سال ۷۹ نسبت به مدت مشابه سال ۷۸، بهسازی ۷۵ درصد و بازسازی ۱۰۸ درصد رشد یافت (نامه ۷۹۰۷۰۵).
این دستاورد با تغییر رویکرد محاسبه و پرداخت حقوق اپراتورها از روزمزدی به کارمزدی محقق شد که علاوه بر افزایش بهره‌وری ماشین، سبب افزایش بهره‌وری نیروی انسانی و جبران عقب‌افتادگی تکالیف و افزایش ایمنی تردد قطارها گردید.
اهمیت افزایش بهره‌وری نیروی انسانی در شرایطی که تعداد کارکنان ادارات‌کل نواحی به ۱۰ هزار نفر بالغ می‌شد و اهمیت بهره‌وری ماشین‌آلات با توجه به ارزش چندصد میلیون دلاری آنها بهتر آشکار می‌شود و اهمیت جبران عقب‌افتادگی تکالیف با توجه به ارزش ۲۰ میلیارد دلاری زیرساخت ریلی، از جمله موضوعات کلیدی است.
دغدغه ریاست محترم جمهور در مورد کارایی پایین کارمندان دولت که در جلسات متعدد از جمله در همایش ملی بهره‌وری مورخ ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ مطرح گردید، ریشه در ناعادلانه بودن نظام حقوق و دستمزد دارد که در همان همایش به آن اشاره شد.
پیشنهاد اصلاح نظام حقوق و دستمزد؛ راهکاری برای احیای بهره‌وری در سازمان‌های کلان
برای رفع این ضعف بزرگ، پیشنهاد می‌شود به سازمان امور اداری و استخدامی ماموریت داده شود با هدف افزایش بهره‌وری، چند سازمان بزرگ پرهزینه و پرزیان را به صورت پایلوت انتخاب کند و با بررسی تجربیات موفق گذشته آن سازمان‌ها و تجربیات جهانی، اصلاحات نظام حقوق و دستمزد را آغاز نماید. یکی از این سازمان‌ها می‌تواند راه‌آهن باشد که با وجود گذشته پرشتاب و درخشان در رشد بهره‌وری، چند سالی است رو به ضعف نهاده و می‌تواند در مدت کوتاهی به موفقیت‌های چشمگیر دست یابد.
