چابهار در برابر گوادر؛ از روایت تا واقعیت سرمایه‌گذاری
نعل وارونه
چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران، سال‌هاست در گره تعلل و سیاست‌گذاری ناپیوسته گرفتار شده است. هند از مجموع ۸۵ میلیون دلار تعهد سرمایه‌گذاری خود تنها ۲۰ میلیون دلار را محقق کرد؛ درحالی‌که چین در بندر رقیب، یعنی گوادر پاکستان، بیش از ۵۴ میلیارد دلار تزریق کرده است.
به باور کارشناسان، مسئله اصلی نه تحریم‌ها، بلکه نبود راهبرد واحد و انتخاب شریک نادرست است؛ اشتباهی که چابهار را از ریل توسعه بیرون برد.
🎙️ گزارش و گفت‌وگو از ماهور مجد با دكتر محمد مونسان، عضو هيات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود
نعل‌های وارونه در سیاست بندری
دکتر محمد مونسان، عضو هیأت‌علمی دانشگاه صنعتی شاهرود و عضو هیأت‌مدیره انجمن مهندسی دریایی ایران، در گفت‌وگو با ترابران تأکید می‌کند که دولت‌ها مسیر را اشتباه رفته‌اند:
«منافع بلندمدت ایران هیچ‌گاه با هند و آمریکا هم‌راستا نیست. استفاده از ظرفیت ۴۰۰ میلیارد دلاری قرارداد راهبردی ایران و چین می‌تواند توسعه نه‌تنها چابهار، بلکه کل سواحل مکران را رقم بزند.»
به گفته او، معافیت بندر از تحریم‌ها صرفاً ظاهری بود، زیرا هند در عمل کاری انجام نداد. در همان زمانی که ایران به انتظار دهلی‌نو ماند، هند در بندر حیفا با اسرائیل و آمریکا شریک شد و به پروژهٔ کریدور آیمک (هند–خاورمیانه–اروپا) پیوست.
تعلل ایران، جهش چین و پاکستان
مونسان می‌گوید: «هندی‌ها دو دهه است ظرفیت‌های چابهار را گروکشی کرده‌اند، در حالی‌که چین و پاکستان با جدیت مسیر خود را پیش برده‌اند.»
به باور او، ریشه عقب‌ماندگی ایران، رویکرد ضدچینی و لابی‌گری هند در تصمیم‌سازی‌هاست. دست رد ایران به سینه پکن، باعث شد سرمایه‌گذاری عظیم چین به سمت گوادر سرازیر شود و چابهار از این فرصت محروم بماند.
در مقابل، چین در قالب طرح «کمربند و جاده» از سال ۲۰۱۳ تاکنون، گوادر را به یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های بندری منطقه بدل کرده است؛ پروژه‌ای که از نظر حجم سرمایه‌گذاری، بزرگ‌ترین طرح خارجی در تاریخ پاکستان محسوب می‌شود.
گوادر؛ الگویی از نظم، نه شعار
سرمایه‌گذاری چین در گوادر شامل احداث آزادراه‌ها، بازسازی خطوط ریلی، ساخت فرودگاه، نیروگاه ۳۰۰ مگاواتی و پایانه‌های کانتینری و نفتی است.
این پروژه تا سال ۲۰۳۰ حدود دو میلیون شغل ایجاد می‌کند و سالانه ۲.۵ درصد به رشد اقتصادی پاکستان می‌افزاید.
چین با برنامه‌ریزی دقیق، در فاز دوم توسعه تا سال ۲۰۲۹ قصد دارد ظرفیت بندر را از ۱۳ میلیون تن به ۴۰۰ میلیون تن برساند؛ در حالی که ظرفیت فعلی چابهار تنها حدود ۸.۵ میلیون تن است.
این مقایسه به‌روشنی نشان می‌دهد که ایران در حالی‌که به وعده‌های هند دل بسته بود، رقیب شرقی‌اش با همراهی چین، مکران را به شاهراه ترانزیتی جنوب آسیا تبدیل کرده است.
مسیر بازگشت: ریل همگرایی
مونسان راه برون‌رفت را در تغییر ریل سیاست‌گذاری می‌داند:
۱. کنار گذاشتن هند از پروژه‌های توسعه چابهار و جایگزینی شرکت‌های چینی.
۲. تکمیل حلقه‌های حیاتی راه‌آهن و جاده‌ای میان چابهار و گوادر برای ایجاد همگرایی منطقه‌ای.
او تأکید می‌کند: «اتصال این دو بندر به‌جای رقابت، به نفع هر سه کشور ایران، پاکستان و چین است؛ زیرا مسیر امن و مطمئنی برای دسترسی به آسیای میانه و اروپا فراهم می‌کند و میلیاردها دلار حق ترانزیت نصیب ایران می‌شود.»
چین به‌جای شعار، با قرارداد عمل می‌کند
منتقدان نسبت به واگذاری پروژه‌ها به چینی‌ها تردید دارند، اما مونسان معتقد است مشکل از نحوه قراردادهاست نه از طرف چینی:
«اگر قراردادها شفاف، زمان‌بندی‌شده و دارای ضمانت اجرایی باشند، هیچ پیمانکاری نمی‌تواند بدقولی کند. مشکل اصلی ما واگذاری‌های مبهم و چنددستگی مدیریتی است، نه طرف خارجی.»
به گفته او، چین در پاکستان با وجود ساختار اقتصادی ضعیف آن کشور، به‌دلیل تعهد استراتژیک و منافع مشترک بلندمدت توانست پروژه‌ها را با سرعت اجرا کند؛ در حالی‌که ایران حتی در اجرای قرارداد ۲۵ ساله با چین نیز کند و بی‌انگیزه عمل کرده است.
چابهار؛ فرصت یا عبرت؟
چابهار می‌توانست نقطه طلایی ایران در شبکه جهانی ترانزیت باشد، اما تعلل مدیریتی، اعتماد اشتباه به هند و سیاست‌های ناپیوسته آن را از مسیر توسعه دور کرد.
اکنون فرصت احیای آن تنها در سایه واقع‌گرایی، همگرایی منطقه‌ای و بهره‌گیری از ظرفیت قرارداد راهبردی با چین ممکن است.
اگر چابهار بخواهد در نقشه جدید تجارت جهانی جایگاه واقعی خود را بازیابد، باید از روایت‌ها فاصله بگیرد و به واقعیت سرمایه‌گذاری تن دهد. آینده این بندر، به تصمیم امروز ایران گره خورده است.
نکات کلیدی
۱. مشکل اصلی چابهار تحریم نیست، بلکه نبود راهبرد و شریک درست است.
۲. هند فقط ۲۰ میلیون از تعهد ۸۵ میلیون دلاری خود را در چابهار اجرا کرد.
۳. چین بیش از ۵۴ میلیارد دلار در بندر رقیب، گوادر، سرمایه‌گذاری کرده است.
۴. تعلل ایران باعث انتقال سرمایه عظیم چین از چابهار به گوادر شد.
۵. منافع بلندمدت ایران با چین هم‌راستاتر از هند و آمریکاست.
۶. اتصال چابهار و گوادر می‌تواند مسیر امن ترانزیت منطقه‌ای بسازد.
۷. احیای چابهار تنها با همگرایی منطقه‌ای و قراردادهای شفاف ممکن است
