با پایان «اجلاس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد» در مصر، ۲۰۰ کشور شرکت‌کننده در این کنفرانس درباره مجموعه‌ای از موضوعات از جمله تشکیل «صندوق زیان و خسارت» برای جبران زیان تغییرات اقلیمی و کمک مالی در این خصوص به کشورهای درحال‌توسعه و فقیر آسیب‌دیده از بلایای اقلیمی موافقت کردند. با این حال، توافق نهایی درباره چگونگی توزیع این پول و مشخص شدن کشورهای مستحق دریافت آن، سال‌ها طول می‌کشد. در این اجلاس، همچنین بر لزوم محدود کردن افزایش دمای کره زمین به 5/1 درجه سانتیگراد تاکید شد، اما توافقی برای کاهش بیشتر انتشار گازهای گلخانه‌ای صورت نگرفت. اتحادیه اروپا می‌گوید توافق پایانی اجلاس مصر باعث نمی‌شود کشورهای ثروتمند سرعت خود را در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای افزایش دهند.
به گزارش ترابران، مبارزه با تغییرات اقلیمی دو وجه دارد: یک وجه آن کاهش گازهای گلخانه‌ای است که عامل اصلی تغییرات اقلیمی و گرم‌تر شدن است. وجه دوم، کمک به مقاوم‌سازی در برابر اثرات تغییرات اقلیمی است: اثراتی مثل خشکسالی، سیل، ریزگرد، و تمام عواقب اجتماعی و سیاسی ناشی از آنها.
بنابراین طبیعی است که اجلاس امسال تغییرات اقلیمی در شرم‌الشیخ مصر (کاپ ۲۷) نیز بر همین دو موضوع تمرکز داشت. کشورهای فقیر و روبه‌توسعه سال‌هاست که می‌خواهند کشورهای صنعتی و پیشرفته به آنها برای مقاوم‌سازی کمک مالی کنند. مبنای استدلال آنها این است که کشورهای پیشرفته به‌واسطه انقلاب صنعتی، عامل اصلی گرم‌تر شدن زمین بوده‌اند و بنابراین مسئولیت دارند که برای مقاوم‌سازی به کشورهای فقیر و آسیب‌پذیر کمک کنند.
بنابراین درخواست کشورهای درحال‌توسعه برای ایجاد «صندوق زیان و خسارت» (Loss & Damage) در نشست دو هفته‌ای مصر، موضوع غالب بود و موجب شد مذاکرات از زمان برنامه‌ریزی‌شده فراتر رود. پیشتاز این تلاش‌ها هم دولت پاکستان بود که امسال به‌خاطر سیل‌های ویرانگری که ۸۰ درصد کشور را زیر آب برد خواستار به کرسی نشاندن بحث غرامت بود. وزیر تغییران اقلیمی پاکستان پس از تصویب ایجاد صندوق جبران خسارت در جمع خبرنگاران گفت: سی سال طول کشیده تا «اولین گام مثبت» برداشته شود. او افزود: حالا مسئولیت «کمیته انتقالی» است که اقدامات لازم را برای فعال‌سازی این صندوق تا دسامبر ۲۰۲۳ را انجام دهد.
البته در نهایت هیچ رقمی برای این صندوق خسارت در نظر گرفته نشد و قرار هم نیست که همین الان کشورهای فقیر از کمک‌های مالی بهره‌مند شوند. حتی مشخص هم نشد که دقیقاً چه کسی باید این مبلغ را بپردازد، اما در این باره که چه کشورهایی می‌توانند از این صندوق استفاده کنند توافق حاصل شد؛ کشورهای در حال توسعه‌ای که در خطر هستند. در عین حال، نمایندگان کشورهای درحال‌توسعه نیز تعهد مشخصی در مورد نحوه نظارت بر این صندوق ندادند.
این در حالی است که در گذشته نیز صندوقی از طرف کشورهای ثروتمند برای کمک به کشورهای فقیر برپا شده بود که قرار بود سالی صد میلیارد دلار در این صندوق واریز شود. با این حال، رقم مبالغ اهدایی تاکنون بسیار کمتر بوده است، هرچند در توافق امسال، مقرر شده است که منابع دریافت اعتبارات مالی بسیار متنوع‌تر باشند. منابعی مثل مالیات از صنایع سوخت فسیلی یا شرکت‌های هواپیمایی یا صندوق‌های جهانی توسعه.
در این توافق تشکیل یک کمیسیون گذار پیش‌بینی شده که باید بر روی پیشنهادات در این رابطه کار کند. درباره این کمیسیون هم که باید متشکل از ۱۳ کشور صنعتی و درحال‌توسعه باشد، در کنفرانس اقلیمی بعدی که پایان سال ۲۰۲۳ در دبی تشکیل می‌شود مشورت خواهد شد.
تنها گروه V20 (۲۰ کشور آسیب‌پذیر) از مجموعه ۵۸ کشور در خطر، هزینه‌هایشان در ارتباط با خسارات اقلیمی در ۲۰ سال گذشته را ۵۲۵ میلیارد دلار اعلام کرده‌اند و بر اساس تحقیقات انجام شده خسارات اقلیمی در سرتاسر جهان می‌تواند تا سال ۲۰۵۰ به سالانه یک تا 1/8 تریلیون دلار برسد.
به گفته مدیر اندیشکده آمریکایی موسسه منابع جهانی این صندوق راه نجاتی برای «خانواده‌هایی که خانه‌هایشان خراب شده، کشاورزانی که مزارعشان ویران شده و ساکنان جزایری که مجبور به ترک خانه و سرزمین‌شان شده‌اند» خواهد بود.
یان کووالتسیگ کارشناس اقلیمی اکسفام در آلمان، توافق برای تشکیل این صندوق را «موفقیتی واقعی در مبارزه با تغییرات اقلیمی» ارزیابی می‌کند. به گفته او سال‌ها بود که کشورهای ثروتمند تاسیس چنین صندوقی را بلوکه کرده بودند تنها از ترس اینکه به دلیل مقصر بودن در بحران‌های اقلیمی وادار به پرداخت خسارت شوند.
تعیین سقف 1/5 درجه برای گرمایش زمین
در اجلاس جهانی تغییرات اقلیمی در شرم‌الشیخ مصر، حضور نمایندگان کشورهای نفت‌خیز و شرکت‌های سوخت فسیلی بسیار سنگین‌تر از گذشته بود تا آنجا که یکی از کنشگران اقلیمی به طعنه گفت: «مثل این می‌ماند که در یک کنفرانس مبارزه با مالاریا اجازه دهیم که پشه‌ها حضور فعال داشته باشند.»
منافع سرشاری که در توسعه پروژه‌های نفت و گاز و زغال‌سنگ نهفته است، مخصوصاً بعد از حمله جنگ اوکراین، کار مجاب کردن دولت‌های ممالک نفت‌خیز و شرکت‌های سوخت فسیلی را بسیار دشوار کرده بنابراین طبیعی بود که در توافق جدید به حذف تدریجی استفاده از همه سوخت‌های فسیلی هم اشاره‌ای نشود. در عوض از کشورها درخواست شده تا گام‌هایی را در جهت کاهش تدریجی انرژی زغال‌سنگ و حذف تدریجی یارانه‌های سوخت فسیلی ناکارآمد بردارند، همان چیزی که در نشست قبلی در گلاسکو مورد تصویب قرار گرفت. این در حالی است که شبکه اقدام اقلیمی گزارش داد اتحادیه اروپا، بریتانیا، استرالیا، کانادا، نروژ، امارات متحده عربی و کویت اعلام آمادگی کردند که تمام پروژه‌های جدید در مورد سوخت فسیلی را متوقف کنند.
با این وجود، براساس اعلام ایالات متحده، برخی از کشورها با گنجاندن هدف جلوگیری از افزایش بیش از ۱.۵ درجه سانتیگرادی دما در متن رسمی نشست آب‌وهوایی سازمان ملل مخالفت کردند. دولت‌های جهان در سال ۲۰۱۵ در جریان نشست سران سازمان ملل در فرانسه توافق کردند تا تلاش شود میانگین افزایش دمای جهانی به 1/5 درجه سانتیگراد محدود شود؛ توافقی که توافقنامه پاریس نام گرفت و به‌عنوان یک پیشرفت در بلندپروازیِ بین‌المللی آب‌وهوایی تلقی شد، هرچند از آن زمان، روند انتشار گازهای گلخانه‌ای همچنان در حال افزایش است و کارشناسان بر این باورند که جهان در معرض خطر از دست دادن این هدف است.
تا همین اواخر بحث‌های داغی در مورد اینکه آیا ابتدا باید فراخوان برای گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر در متن توافق نهایی گنجانده شود وجود داشت، اما آنچه در متن نهایی آمد کمی تلطیف شده بود: «ترکیبی از انرژی‌های پاک» که باید شامل تولید انرژی با انتشار گازهای گلخانه‌ای کم و انرژی‌های تجدیدپذیر باشد، در متن نهایی درخواست شده است.
یک تبصره مهم در این توافق، راه را برای تلقی کردن گاز به‌عنوان یک انرژی پاک هموار کرد. گاز یکی از سوخت‌های فسیلی است که باعث گرم‌تر شدن زمین می‌شود ولی نسبت به سوخت‌های دیگری مثل زغال‌سنگ و نفت آلوده نیست.
هشدار تشدید تنش‌های آبی
کارشناسان در اجلاس اقلیمی مصر هشدار دادند: شمار افراد متاثر از گرمایش زمین تا سال ۲۰۵۰ تا دو برابر افزایش می‌یابد و برآورد می‌شود که تا آن زمان، شمار کسانی که در معرض تنش‌های آبی قرار دارند به حدود سه میلیارد نفر برسد.
مطابق برآوردها تا سال ۲۰۵۰ میلادی حدود سه میلیون نفر از شهروندان جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که به‌عنوان کانون‌های بحرانی متاثر از پیامدهای گرمایش زمین طبقه‌بندی می‌شوند و به این ترتیب شمار ساکنان مناطق درگیر تنش‌های آبی تا اندکی بیش از ربع قرن دیگر دو برابر خواهد شد.
در عین حال اعلام شد که مناطق درگیر با تنش‌های آبی به طور عمده در آمریکای مرکزی، خاورمیانه، بخشی از آسیا و بخش‌هایی از شرق و مرکز آفریقا قرار خواهند داشت. کارشناسان معتقدند در مناطقی که به طور قطعی متاثر از پیامدهای گرمایش زمین هستند، میزان مرگ‌ومیر حدود ۱۵ برابر بیشتر از مناطقی است که کمتر درگیر این بحران هستند.
این بحران‌ها همچنین باعث افزایش مهاجرت‌های ناخواسته می‌شود و در سال‌های آینده میلیون‌ها نفر به دلیل چالش‌های ناشی از گرمایش زمین مجبور به ترک کشور و سکونتگاه خود خواهند شد.
رئیس امور تغییرات اقلیمی سازمان ملل نتایج گزارش کارشناسان را «هشداردهنده» خوانده و تاکید کرده که سازگاری با بحران‌های اقلیمی برای انسان‌ها ممکن است اما نامحدود نیست.
او تاکید کرد که به همین دلیل یک برنامه بلندپروازانه برای کاهش تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای که عامل اصلی گرمایش زمین به شمار می‌رود همچنان بسیار ضروری است.
زمین «احتمالاً» از شش مرز تعادل عبور خواهد کرد
یک تحلیل تازه حاکی است که با ادامه روند کنونی گرمایش، زمین در خطر عبور از شش مرز تعادل «خطرناک» اقلیمی قرار خواهد گرفت. عبور از این مرزها سیستم‌های زمین را مختل خواهد کرد به طوری که به فروپاشی پوشش یخی قطب و نابودی آبسنگ‌های مرجانی دامن خواهد زد. صاحب‌نظران علوم قبلاً گفته‌اند که رسیدن به چنین نقطه‌ای از نظر اقلیمی یک «وضعیت اضطراری» خواهد بود.
محققان با تحلیل ۲۰۰ مطالعه که بعد از ۲۰۰۸ منتشر شده، این مرزها را تحلیل کردند که شامل این موارد است:
– در چه دمایی زمین از این مرزها خواهد گذشت؟
– چه تاثیری بر سایر سیستم‌های زمین خواهد داشت؟
– این آثار در چه ابعاد زمانی احساس خواهد شد؟
در این تحقیق که در نشریه «ساینس» منتشر شده آمده است با توجه به روند کنونی میزان گرمایش، همین حالا هم خطر رسیدن به این شش ورطه اقلیمی وجود دارد و با افزایش هر یک‌دهم درجه سانتیگراد دما، این خطر افزایش پیدا می‌کند.
این گروه (Climate Action Tracker) تخمین می‌زند که حتی در خوش‌بینانه‌ترین حالت، اگر اهداف کنونی در جهان برای مهار گرمایش عملی شود، جهان شاهد ۱.۸ درجه سانتیگراد افزایش دما نسبت به دوران پیشاصنعتی خواهد بود.
ایده «مرزهای تعادل اقلیمی» ابتدا دو دهه پیش از سوی گروه اقلیمی سازمان ملل، (هیئت میان دولتی تغییر اقلیم) مطرح شد. به گفته سازمان ملل عبور از این مرزها می‌تواند جرقه تغییرات قابل‌توجه در عملکرد سیستم‌های زمین را بزند، تغییراتی که بر وضعیت اقیانوس‌ها، آب‌وهوا و فرایندهای شیمیایی اثر خواهد گذاشت و «غیرقابل بازگشت» خواهد بود.
زمانی که یک «مرز تعادل» پشت سر گذاشته شد، روند از کار افتادن سیستم خودبه‌خودی خواهد بود، یعنی حتی بدون گرمایش بیشتر هم ادامه خواهد یافت: مثل زمانی که یک توپ از بالای تپه شروع به غلتیدن کند که دیگر باز نخواهد ایستاد.
در آن زمان تصور می‌شد که این مرزها فقط زمانی پشت سر گذاشته خواهد شد که میانگین دمای زمین بیش از ۵ درجه سانتیگراد بالا رفته باشد، اما از آن زمان شواهد فزاینده‌ای ظاهر شده که این مرزها ممکن است خیلی زودتر شکسته شود.
این شش مرز تعادل که براساس مطالعه تازه «احتمال» عبور از آنها وجود دارد شامل این موارد است:
– فروپاشی یخچال سراسری (یخسار) گرینلند
– فروپاشی یخسار بخش غربی قطب جنوب
– فروپاشی جریان‌های اقیانوسی در منطقه قطبی شمال اقیانوس اطلس
– مرگ انبوه آبسنگ‌های مرجانی در عروض پایین جغرافیایی
– ذوب ناگهانی خاک منجمد شمالی
– نابودی ناگهانی یخ دریا در دریای بارنتز
دیوید آرمسترانگ، نویسنده اصلی این گزارش از «مرکز استقامت استکهلم» می‌گوید که بعضی شرایط ناپایدار که پیش از فروپاشی یک سیستم روی می‌دهد از حالا در نواحی قطبی قابل مشاهده است.
به گفته سازمان ملل، گرینلند و قطب جنوب هم اکنون با سرعتی شش برابر ۳۰ سال پیش ذوب یخ‌ها را تجربه می‌کنند و یخسار گرینلند در ۲۵ سال گذشته پیوسته در حال انقباض بوده که همه به دلیل تغییر اقلیم است.
هرچند انتظار عبور از برخی از «مرزهای تعادل» دیگر – مثل انقباض جنگل‌های حاره‌ای آمازون – نمی‌رود مگر آنکه افزایش دمای زمین به ۳.۵ درجه سانتیگراد برسد، اما همه این سیستم‌ها به هم وابسته هستند. بنابراین وقتی که یک سیستم شروع به از کار افتادن کند، احتمال فروپاشی باقی سیستم‌ها بیشتر می‌شود.
محقق در موسسه تحقیقات آثار اقلیمی پوتسدام و یکی دیگر از اعضای کمیسیون زمین که جزو نویسندگان این مطالعه است هم معتقد است: «بسیاری از عناصر تعادلی در سیستم زمین به هم مرتبط است که احتمال عبور زنجیروار از مرزهای تعادل یکی پس از دیگری را به یک نگرانی تازه بدل می‌کند. برای مثال اگر یخسارها و پوشش یخی کمتری در مناطق قطبی وجود داشته باشد، نور کمتری از سطح زمین به فضا منعکس می‌شود و زمین را گرم‌تر می‌کند.»
این تیم علاوه بر شناسایی مرزهایی که احتمال عبور از آنها بیشتر است، همچنین گفت که فهرست مرزهای تعادل بالقوه می‌تواند به ۱۶ افزایش پیدا کند.
