بهاره بوذری- فعالان بخش خصوصی در ایران برای بیرون آمدن از زیر سایه سازمان‌های دولتی تاوان‌های بسیاری پرداخت کرده‌اند اما شرکت‌های پست هوایی روایت تازه‌ای از این کشمکش دیرینه دارند.این شرکت‌های معدود حمل سریع کالاهای ضروری کشور را بر عهده دارند اما به‌دلیل مخالف سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی با فعالیت مستقلانه آنها، به‌صورت ماهانه مجوز فعالیت دریافت می‌کنند و روزانه باید درباره جزئیات عملکردشان به نهادهای گوناگون پاسخگو باشند.
با احسان حاذق، قائم‌مقام مدیرعامل شرکت «آتااکسپرس» و حسام تقوی، مدیر اموربین‌الملل شرکت آتا اکسپرس یکی از شرکت‌های باسابقه در حوزه حمل‌ونقل سریع گفت‌وگو کردیم. توضیحات آنها، شرایط بندبازی را به تصویر می‌کشد که اگرچه هر سازمانی سعی می‌کند طناب را به طریقی تکان دهد اما تاکنون به لطایف‌الحیل توانسته از خطر سقوط جان سالم به در ببرد.
ترابران: لطفا در ابتدا درباره نحوه فعالیت شرکت‌های پست هوایی در ایران به‌طور مختصر توضیح دهید.
حسام تقوی: تعداد شرکت‌های پست سریع در ایران بسیار کم و در حدود 17 شرکت است، اما شاید در حال حاضر، 10 شرکت در حال فعالیت باشند. زمینه فعالیت آنها هم سرویس پستی سریع یا پست خصوصی بین‌المللی است. ما در اقصی‌نقاط کشور دفاتر و نمایندگی داریم و کالاها و بسته‌های پستی مردم و شرکت‌ها را دریافت و حمل می‌کنیم و به صورت سرویس اکسپرس ویژه ترخیص کرده و تحویل‌شان می‌دهیم. یعنی صفر تا صد عملیات، از دریافت کالا تا تحویل به مقصد را انجام می‌دهیم.
اصطلاحا به این نوع سرویس‌ها، سرویس‌های Door to Door گفته می‌شود. مبنای فعالیت ما براساس واردات کالاهای سبک است و تمامی شرکت‌ها به صورت کاملا مستقل و خصوصی فعالیت می‌کنند و هیچ‌کدام وابسته به دولت نیستند.
احسان حاذق: ما انجمنی داریم که 17 شرکت در آن عضویت دارند، اما دولت برای این شرکت‌ها موانع بسیاری ایجاد کرده است. یکی از موانع این است که دقیقا تا امروز اجازه فعالیت به ما داده‌اند، یعنی به 17 شرکت پست هوایی در کل ایران، هر یک‌ماه یا دو ماه یکبار مجوز می‌دهند. در صورتی که حتی برای شروع همکاری با یک کارمند هم در ابتدا با او قرارداد 3 ماهه می‌بندند، یعنی ما حتی از یک کارمند جزء هم کمتر در نظر گرفته می‌شویم، در حالی که فکر می‌کنم شاید حداقل 8 هزار نفر پرسنل مستقیم و غیرمستقیم در این حوزه فعالیت می‌کنند.
ترابران: در پذیرش سفارش‌های مشتریان با چه محدودیت‌هایی مواجه هستید؟
تقوی: ما دو نوع محدودیت داریم؛ یکسری محدودیت‌ها شرعی است؛ یعنی بعضی کالاها را نمی‌توانیم از خارج از کشور به ایران بیاوریم و یکسری محدودیت‌ها هم قانونی؛ به عبارت دیگر، مبنای کار شرکت‌های پست سریع این است که کالاها نباید از یک ارزش و وزنی بالاتر باشند، اما همانطور که گفتم درباره اقلام تمامی کالاهایی را که طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران اجازه واردات دارند، می‌توانیم وارد کنیم.
بزرگ‌ترین مزیت این سرویس این است که شما نیازمند کارت بازرگانی برای ورود کالا نیستید و آن زمانی که برای ترخیص کالا صرف می‌شود در این روند وجود ندارد و به محض اینکه کالای شما دریافت شود، طی پروسه چند روزهای حمل می‌شود و طی یک بازه 24 ساعته ترخیص و طی یک بازه 24 ساعته هم تحویل داده می‌شود.
به‌عنوان مثال، از مبدأ چین که مسافت زیادی دارد ما از لحظه تحویل کالا در مبدأ تا تحویل کالا در مقصد، یک بازه 7 روزه داریم که که گاه بنا به خوش‌شانسی مشتری شاید این بازه تا 4 روز هم کاهش پیدا کند یا برحسب بدشانسی تا 10 روز هم افزایش داشته باشد اما هیچ‌گاه این بازه از این 10 روز فراتر نخواهد رفت.
ترابران: به‌طور معمول از گمرک ایران به عنوان سیستمی سنتی و ناکارآمد یاد می‌شود. با این اوصاف چطور می‌توانید طی 24 ساعت ترخیص کالاهای خود را انجام دهید؟
تقوی: شرکت‌های پست سریع یک سرویس منحصربه‌فرد دارند. شما وقتی وارد محوطه گمرک می‌شوید دو حوزه می‌بینید، حوزه 1 و حوزه 2، حوزه 1 مربوط به کالاهای معمولی است که باید با کارت بازرگانی ترخیص شوند و پروسه زمانبر دارند، اما حوزه 2 مخصوص شرکت‌های پست سریع است، یعنی تک‌تک شرکت‌های پست سریع انبار مستقل خودشان را دارند، دلیل اینکه این کالاها 24 ساعته از گمرک خارج می‌شود، این است که شرکت‌های پست سریع از نظر تمامی ایرلاین‌ها شناخته شده‌اند و انبارشان هم مستقل است. وقتی که کالا از ایرلاین وارد ایران می‌شود، ایرلاین آن کالا را تحویل انبارهای خود ما می‌دهد و ارزیاب گمرک همان روز تک‌تک کالاها را ارزیابی و ارزش‌گذاری می‌کند، هزینه‌ها پرداخت شده و کالا از گمرک ترخیص می‌شود؛ البته گاهی هم با مشکلاتی مواجه می‌شویم. مثلا کالایی به‌صورت نمونه وارد می‌شود و کسی نمی‌داند ماهیت آن چیست، آن وقت واردکننده را بازخواست می‌کنند که چرا آوردید و چرا اطلاعات و مدارک ندارد، در صورتی که کالای نمونه بوده است.
حاذق: اصولا در مورد کالاهایی که به صورت گیفت وارد شوند و وزن آنها تا سقف 10 تا 15 کیلو و دارای ارزش پایین باشند مشکلی وجود ندارد، در غیر اینصورت باید تشریفات گمرکی، ثبت سفارش، مجوز از تجهیزات پزشکی، استاندارد، مخابرات … انجام شود که در این روال، بعید می‌دانم ترخیص یک کالا در کمتر از 3 هفته اتفاق بیفتد.
متاسفانه سیستم گمرک به همان صورتی است که اشاره کردید، هر مدیری که سر کار می‌آید با توجه به تفکراتی که دارد قانون را اجرا می‌کند. یعنی برحسب افرادی که به آن کار گماشته شده‌اند، نحوه اجرای قانون فرق می‌کند. دیدگاه‌ها کاملا متفاوت است. مثلا اکنون مدیر پست دوست دارد کار را تسهیل کند، اما یک ارگان موازی مانند حراست هم هست که اجازه نمی‌دهد روال کار به این صورت پیش برود.
دخالت‌های بی‌مورد و موازی‌کاری در حوزه گمرک بسیار است. حتی حراست برای خودش سازمانی مجزا شده است.
در این میان بعضی حوادث در سطح داخلی نیز مزید بر علت شده است؛ مثلا وقتی آقای فخری‌زاده را ترور کردند، گفتند اقلام تسلیحاتی از طریق پست وارد کشور شده است، هیچ‌گونه مستنداتی هم وجود ندارد، اما دیواری کوتاه‌تری از پست پیدا نکردند.
اگر می‌گفتند از طریق قاچاق وارد شده، قطعا این قضیه مطرح می‌شد که پس مرزهای کشور ما امن نیست و مگر می‌شود ابزار و ادوات نظامی به این صورت وارد کشور شود و… پس گردن پست انداختند، بنابراین ما حتی امسال تعهد دادیم که اگر به کالاهای مشکوکی برخورد کردیم، حتما به وزارت اطلاعات توضیح بدهیم. این در حالی است که ما به‌عنوان یک شرکت کوریری (Courier Services) حق داریم تا سقف 10 تا 15 کیلو کالا بیاوریم، اگر کسی لوله استیل بیاورید ما از کجا بدانیم که این لوله استیل در کدام یک از صنایع نظامی، بهداشتی، غذایی و… استفاده می‌شود. اگر اینطور باشد نمایندگان همه شرکت‌های کوریری باید در گمرک نسبت به هر کالایی اطلاعات کامل داشته باشند.
ترابران: اشاره کردید مجوز فعالیت شرکت‌های پست هوایی به صورت ماهانه تمدید می‌شود، علت آن چیست؟
حاذق: توجیه این کار به صراحت به ما گفته نشده؛ فقط از طرف سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به ما گفته شد که باید زیرمجموعه یک شرکت اپراتور باشید و حق ندارید به‌شکل مستقل فعالیت کنید.
حتی می‌خواستند اطلاعات کل مشتریان را از شرکت‌های همکار و خود ما اخذ کنند. به اجبار می‌خواستند ما را زیر پوشش دو شرکت بزرگ ببرند و از این رویکرد هم هیچ واهمه‌ای نداشتند. انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل سریع همان سال 98 شکل گرفت تا جلوی این اقدامات سازمان بایستیم و زیر نظر این دو شرکت اپراتور شبه‌دولتی نرویم.
تقوی: هدفشان تبدیل شرکت‌های خصوصی به دو شرکت وابسته به دولت بود.
حاذق: خوشبختانه یا متاسفانه دوستان جمع شدند و انجمنی تشکیل دادند و توانستیم فعلا در این قضیه با سازمان مجادله کنیم. از آن زمان هم مجوزها را 2 تا 3 ماهه کردند که این موضوع تبعات زیادی برای ما دارد؛ مثلا ما می‌خواستیم نماینده‌ای از فرانسه بگیریم و آنها به ما گفتند مجوزهایتان در ایران را به عنوان کوریر ترجمه کنید و بفرستید. حالا مجوزهای سازمان هواپیمایی کشوری 2 سال یکبار تمدید می‌شود، اما وقتی مجوز سازمان را دیدند گفتند چرا 4 یا 5 روز دیگر بیشتر اعتبار ندارد. خب! توضیح دادن این مسئله به طرف خارجی بسیار سخت است.
چه بگوییم؟ بگوییم ما زیر نظر سازمانی هستیم که دو ماه یک بار مجوزمان را تمدید می‌کند. این واقعا تاسف‌آور است. شاید ما بخواهیم نمایندگی دیگری در کشور خارجی داشته باشیم، اگر این اسناد را بفرستیم می‌گویند سازمان متولی شما را قبول ندارد و به شما هر 2 ماه مجوز می‌دهد، چطور از ما می‌خواهید که قراردادی یک ساله با شما ببندیم.
تقوی: 6 یا 7 ماه پیش یعنی یکی دو ماه قبل از استقرار دولت جدید، به ما گفتند خبر خیلی خوبی برای شرکت‌های پست سریع داریم و می‌خواهیم مجوزهای موقت را حذف کنیم و به شما لوح بدهیم. همه شرکت‌ها خوشحال شدند. بعد یک عدد چند میلیاردی را مطرح کردند و گفتند هر کسی می‌خواهد لوح بگیرد باید آن را پرداخت کند، آن هم به اضافه هزینه‌های بسیار دیگر؛ مثلا باید N درصد از سود پرداخت شود، تعداد مشخصی نمایندگی داشته باشید و…
تقوی: با مقاومت شرکت‌های پست سریع و انجمنی که تشکیل داده بودند، شکایت از طریق وزیر ارتباطات پیگیری شد و تا دیوان عالی رفت، اما چون در انتهای دوره دولت قبل بودیم، تا دولت جدید کابینه‌اش را بچیند، مجوز ما کماکان 15 روز یک بار یا یک ماه یکبار تمدید می‌شد تا چند وقت پیش که قراردادی را پیش روی ما گذاشتند و آن عدد را تغییر دادند، مثلا در دولت قبلی برای دریافت گواهینامه 5 ساله، 5 میلیارد تومان می‌خواستند، اما در دولت جدید، قیمت مجوز سالیانه، سالی 2 میلیارد تومان اعلام شد و بدین ترتیب، عملا شرایط را بدتر کردند.
حاذق: البته سال اول 2 میلیارد و سال دوم نسبت به تورم افزایش پیدا می‌کند.
تقوی: ضمنا شروط دیگری هم بود از جمله اینکه حداقل باید 10 نمایندگی در سرتاسر ایران داشته باشید، فلان تعداد ماشین داشته باشید و مساحت انبارتان فلان قدر باشد.
حاذق: در شهرهای بالاتر از یک میلیون نفر جمعیت هم باید نمایندگی داشته باشیم.
تقوی: در واقع این قرارداد به‌نحوی تنطیم شده که دوباره شرکت‌های بزرگ مانند پست جمهوری اسلامی ایران، به جای اینکه هزینه بیشتری بدهد هزینه کمتری پرداخت کند و شرکت‌هایی که کوچک‌تر و خصوصی هستند هزینه بیشتری بدهند. البته این قرارداد فعلا با مقاومت مجموعه شرکت‌ها مواجه شده، اما از فردای خودمان بی‌خبریم، از اینکه باید پول هنگفتی بدهیم یا نه؟ باید زیر بار بدهی برویم؟ این تمدید یک هفته است یا یک سال و…؟
ترابران: فعالان اقتصادی همیشه گلایه دارند که در ایران ثبات اقتصادی وجود ندارد و پیش‌بینی و برنامه‌ریزی برای آینده امکان‌پذیر نیست، اما ظاهرا بلاتکلیفی فعالیت شرکت‌های پست هوایی فراتر از مسائلی است که تاکنون شنیده‌ایم…
تقوی: اصل بی‌ثباتی را می‌توانید در سرویس اکسپرس از طریق دولت به خوبی درک کنید. ما حتی نامه از طرف کل انجمن زدیم که اگر این اتفاق بیفتد ما مجبوریم چیزی بالغ بر 2 هزار نفر نیروی انسانی را اخراج کنیم و هر کدام از شرکت‌ها حداقل باید 30 درصد ریزش نیرو داشته باشند، ولی ظاهرا این موضوعات اصلا برایشان اهمیتی ندارد.
حاذق: خیلی راحت به ما گفتند جمع کنید، اهمیت ندارد. اگر به سابقه مدیران عامل آن دو شرکتی که به ما گفتند باید زیر نظر آنها فعالیت کنیم، رجوع کنید خواهید فهمید که چرا می‌گوییم خصولتی هستند، یکی از آنها مدیرکل پست جمهوری اسلامی بوده و دیگری رئیس سازمان تنظیم مقررات وقت! یعنی دو کارمند از دو سازمان دولتی بازنشسته شده‌اند و اکنون خارج از مجموعه دولتی اما با ارتباطات نزدیک با آنها فعالیت می‌کنند.
تقوی: بدترین قسمت ماجرا این است که هیچ‌یک از این شرکت‌ها سرویس شرکت‌های خصوصی مانند ما را ارائه نمی‌دهند. در شرکت پست هم که همین خدمات ارائه می‌شود، حداقل 35 روز کاری زمان طول می‌کشد.
حتی شرکت خود ما یک بار خواست بسته‌ای را به شرکت دیگری در خارج از کشور از طریق شرکت پست ایران بفرستد، اما بی‌نهایت اذیت شدیم. فکر می‌کردیم بسته گم شده و نزدیک بود قراردادمان با شرکت مقصد باطل شود!
ترابران: اگر مجوز فعالیت شرکت‌ها تمدید نشود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
حاذق: تمدید می‌شود، اما مقداری ترس و واهمه وجود دارد. در بحث کوریری می‌توانم بگویم 99 درصد قطعات ماشین‌آلات کارخانجات داخلی، وارداتی است.
حاذق: ما با چند شرکت غذایی کار می‌کنیم. حساب کنید شیر خشکی که برای کودکان تهیه می‌شود شرکت نستله‌ایرانیان تولید می‌کند، اگر ماشین‌آلاتشان خراب شود و بخواهند قطعات لازم را به‌صورت کارگو بیاورند 15 تا 20 روز طول می‌کشد، اما ما به عنوان کوریر می‌آوریم و پروازهای اتریش روزهای یکشنبه در ایران می‌نشیند و دوشنبه مرسوله به کارخانه می‌رسد. اگر این کالا به صورت کوریری برای کارخانه‌ها آورده نشود، خط تولید می‌خوابد. سرویس کوریر این خدمات را به کارخانجات سایپا و ایران‌خودرو هم می‌دهد، چون اگر این اتفاق نیفتد خط تولید می‌خوابد چون 50 درصد خودروهای ما وارداتی است و فقط در ایران مونتاژ می‌شود.
ترابران: آیا روند تمدید مجوز شرکت‌ها،نیاز به ارزیابی خاصی دارد یا کار روتینی است و صرفا باید امضایی زده شود؟
حاذق: دقیقا همین طور است. فقط یک اهرم فشار است. ما با دارایی و مالیات بر ارزش افزوده مشکلات بسیاری داریم. ما یک حق‌العمل‌کار ساده هستیم که یک کارمزد خاصی دارد. تکلیف ما چه خواهد بود. تفهیم مشکلات ما به کارشناس دارایی، ممیز و حتی سرممیز بسیار دشوار است.
این در حالی است که مشکلات ما فقط به سازمان تنظیم و گمرک مربوط نمی‌شود. مشکلات شهرک فرودگاهی هم جای خود را دارد. درباره شهرک فرودگاهی باید بدانید که به ما جایی کوچک با اجاره‌های آنچنانی داده‌اند که خدمات مناسب آب و برق، سرویس بهداشتی و… هم ندارد. حال شما سازمان امور مالیاتی را هم به این مشکلات اضافه کنید و ببینید چه می‌شود. در این صنعت آدم به حدی خسته می‌شود که می‌خواهد فرار کند زیرا هر سازمانی که با آنها سروکار داریم، به تفکیک می‌تواند مجوز ما را باطل کند.
تقوی: اینطور نیست که ما زیر نظر سازمان تنظیم مقررات باشیم و سازمان هواپیمایی بگوید شرکت x را لطفا باطل کنید، خودش می‌تواند رأسا ما را باطل کند.
حاذق: ما و همکاران‌مان واقعا در این مسیر می‌جنگیم. روزی نیست که از گمرک، مالیات بر ارزش افزوده یا دارایی برای ما نامه نیاید، ما هر روز این استرس را داریم که باید به کدام مجموعه پاسخگو باشیم و متاسفانه کسی هم حرف ما را نمی‌فهمد. این از همه بدتر است که در مورد کاری بخواهید برای توضیح بدهید که اصلا متوجه فعالیت شما نمی‌شود. مدام فکر می‌کند که ما داریم سر کشور کلاه می‌گذاریم.
در جلسه‌ای به مسئولان گفتم وقتی شما نتیجه آزمایش یکی از اقوامتان را به خارج از کشور می‌فرستید و سه روزه باید برگردد، اگر سرویس کوریر نباشد چه کسی پاسخگو است؟ دولت کاری کرد که DHL از ایران رفت، FedEx هم به عنوان یک شرکت آمریکایی به ایران سرویس نمی‌دهد؛ خب اگر این 17 شرکت هم غیرفعال شوند، همین مدارک پزشکی را چطور به ایران برسانیم؟ هرچه این‌ها را می‌گوییم گوش شنوایی نیست، زیرا نسبت به این قضیه دید منفی در سازمان وجود دارد که دولت دارد از وجود ما متضرر می‌شود.
تقوی: سال گذشته مجموعه ما را 2 ماه تعطیل کردند، زیرا سازمان تنظیم مقررات گفت که نباید حمل داخلی داشته باشید، ما گفتیم اصلا نمی‌خواهیم حمل داخلی داشته باشیم و از همین ساعت دیگر کار نمی‌کنیم، اما چرا مجوز بین‌المللی ما را باطل کردید! دو ماه دوندگی کردیم تا مجوز ما را مجددا امضا کنند. شخصی که آن‌جا نشسته بود این درک را نداشت که 2 ماه تاخیر علاوه بر ضربه به کارمندان و مجموعه، شاید بار 500 نفر از مردم این مملکت، کارخانه‌ها و شرکت‌ها را معطل می‌کند.
حاذق: با این برخوردها سرمایه‌های شرکت را از بین می‌برند. مشتری از کجا باید بفهمد که چه اتفاقی افتاده است، می‌گوید شرکت فلان بدقولی کرده است.
به جرئت می‌گویم روزی نیست که دل‌نگرانی نداشته باشیم، یعنی به جای اینکه دغدغه فکری ما جلب رضایت مشتری با ارائه سرویس بهتر باشد، با دغدغه‌های جدید از سازمان‌های مختلف مانند گمرک، پست، سازمان تنظیم مقررات، وزارت اطلاعات و سازمان‌های تابع مواجه هستیم و باید پاسخگوی آنها باشیم.
ترابران: اگر برجام احیا شده و تحریم‌ها برطرف شود، آیا برای شما گشایشی اتفاق می‌افتد؟ آیا ممکن است DHL و FedExبرگردند و تبدیل به رقبای جدی شما شوند؟
حاذق: ما بیشتر درگیر تحریم‌های داخلی هستیم. تحریم‌های خارجی برای کالاهای کوچک چندان اثرگذار نیست، اما همانطور که گفتید ممکن است DHL برگردد که احتمالش ضعیف است، با توجه به قوانین دست و پاگیری که الان برای شرکت اکسپرس از طرف سازمان تنظیم مقررات وجود دارد، شرکت‌های خارجی عطای کار را به لقای آن می‌بخشند.
تقوی:با اطمینان به شما می‌گویم که بزرگ‌ترین مشکل ما ترس از رقبای خارجی نیست، بلکه قوانین داخلی است. یک شرکت اکسپرس به‌خودی‌خود به سود مصرف‌کننده نهایی است، چه تحریم باشد و چه نباشد و چه ارز گران باشد و چه ارزان، منتها اگر سیستم سیاست‌گذار داخلی اجازه بدهد.
