در سلسله مطالب آشنایی با واژگان و اصطلاحات حمل¬و¬نقل قصد داریم برخی از واژگان پرکاربرد در این حوزه را به شما معرفی کنیم. لابد تا به حال در متون مختلف با واژه ی لجستیک برخورد داشته اید و یا اسم آن به گوش تان خورده است. آیا می دانید لجستیک چیست؟
از نظر لغوی در فرهنگ فارسی معین لجستیک این گونه معنا شده است:
«(لُ جِ) [ انگ . ] (اِ.) بخشی از علوم نظامی که به حملونقل افراد و تجهیزات ارتش اختصاص دارد.»
و در فرهنگ فارسی عمید مترادفش این گونه بیان شده:
«از فنون لشکرکشی، مربوط به حمل ونقل، لشکرکشی و تدارکات لشکر.»
این لغت ریشه‌ای یونانی دارد و در موارد نظامی برای جابه جایی جنگ‌افزار، مهمات و جیره ی غذایی در مواقع حرکت از مکان اصلی به سمت خط مقدم استفاده می‌شد. در زبان یونانی، رومی و امپراتوری رم شرقی، نظامیانی وجود داشتند با نام LOGISTIKAS که وظیفه مسائل مالی و تقسیم مایحتاج بر عهده ی آنها بوده است.
در واژه‌نامه ی آکسفورد لجستیک به این صورت تعریف شده: «قسمتی از علوم نظامی که وظیفه تهیه و تحویل آماد و جابه جایی مواد و افراد و تجهیزات را دارد. همین‌طور لجستیک به صورت عمومی شاخه‌ای از علوم مهندسی است که سیستم‌های انسانی به جای سیستم‌های ماشینی ایجاد می‌کند.»
لجستیک از جمله مفاهیمی است که این روزها میتوانیم ردپای آن را در زندگی روزمره مان مشاهده کنیم. این اصطلاح در یک تعریف ساده این گونه بیان می‌شود:
« مدیریت فرآیند جمع آوری، ذخیره و انتقال منابع (یا کالا) از نقطه ی مبدأ به مقصد.»
در تعریفی کلی؛ آماد، آمادگاری یا لجستیک (Logistics) یعنی مدیریت جریان کالا، اطلاعات یا هر نوع منابع دیگر؛ مانند انرژی یا انسان‌ها بین محل تولید یا محل موجودی تا نقطه مصرف یا مورد نیاز برای برآورده کردن نیازهای مصرفی (معمولاً در سازمان‌های نظامی). لجستیک هنر و علم به دست آوردن تولید، توزیع مواد و محصول در مکان مناسب و در مقدار مناسب است.
لجستیک شامل یکپارچه‌سازی اطلاعات، حمل و نقل، موجودی کالا، انبارداری، جابه‌جایی کالا و بسته‌بندی و در مواردی نیز شامل امنیت نیز می‌شود. در حقیقت لجستیک بخشی از زنجیره ی تأمین است که وظیفه جابه جایی یک مرسوله و رساندن آن به دست گیرنده نهایی (last mile delivery) را برعهده دارد. در واقع لجستیک به کلیه ی فعالیت‌های هماهنگی اطلاق می‌شود که جهت بررسی، تحقیق، مطالعه و برآورد نیازها و احتیاجات اولیه در زمینه وسایل و تجهیزات، ماشین‌ها و ابزارآلات، تأسیسات و قطعات از هر نوع و کلیه امور مربوط به تهیه، تولید، بیمه، نگهداری، انبارداری، توزیع، حمل و نقل، تنظیم و تهیه روش انجام کار، طراحی سیستم و دستور¬العمل و نظارت بر موارد فوق انجام می‌گیرد.
گستره‌های مدیریت لجستیک عبارتند از:
• لجستیک داخل مرزهای یک کشور
• لجستیک داخلی
• لجستیک خارج از مرزهای کشور
انواع لجستیک
این مفهوم به دو دسته¬ی اصلی درون¬سوی (Inbound) و برون سوی (Outbound) تقسیم می‌شود. یکی از مهم‌ترین فرآیند‌های زنجیره ی تأمین مربوط به لجستیک درون سوی است. در این بخش تمرکز اصلی بر روی مدیریت جا به جایی کالا به ویژه از تولیدکننده به انبار یا خرده فروشی‌ها است. در صورتی که نوع برون سوی در راستای تأمین کالا از انبار و تحویل آن به دست مشتری نهایی فعالیت می‌کند.
البته بر مبنای انواع خدماتی که در این صنعت به مشتریان ارائه می‌شود، زیرشاخه‌های دیگری نیز برای آن وجود دارد که در ادامه مطلب به آنها می‌پردازیم.
لجستیک معکوس (Reverse Logistics)
این دسته همان طور که از نام آن مشخص است، روندی برعکس آن چه می‌دانیم را طی می کند. لجستیک معکوس متمرکز بر بازگشت کالا از مقصد به انبار یا نقطه ی مبدأ است. به بیانی دیگر لجستیک معکوس فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل جابه¬جایی کالا از گیرنده به فرستنده است که عموماً با هدف پس گرفتن کالا یا امحاء آن صورت می گیرد.
لجستیک سبز (Green Logistics)
لجستیک سبز دسته‌ای است که در آن تلاش‌هایی در جهت کاهش اثرات محیط زیستی فرآیند‌های حمل و نقل انجام می گیرد. راهکارهای گوناگونی برای کاهش تأثیر این حوزه بر روی آلودگی‌های زیست محیطی پیشنهاد شده و میتوانیم مواردی مانند بهینه‌سازی راه‌ها، بهره‌مندی بیشتر از حمل و نقل هوایی و عدم استفاده از وسایل نقلیه ی دودزا را در لجستیک سبز ببینیم.
لجستیک اضطراری (Emergency Logistics)
این اصطلاح در کمپانی‌های فعال در صنعت حمل و نقل و زنجیره ی تأمین به کار می‌رود. اگر به هر دلیلی در فرآیند تولید کالا تأخیری رخ دهد یا یک حادثه طبیعی اتفاق بیفتد، نیاز است تا سیستم با سرعت بیشتری کالا را در طول زنجیره منتقل کند. در این چرخه عوامل دیگری مانند دولت‌ها و سازمان‌های بشردوستانه با ظرفیت خود به کمک کمپانی‌های حمل¬و¬نقل می‌آیند تا به عملیات حمل و نقل کالا سرعت بخشند.
لجستیک تولید (Production Logistics)
این زیرشاخه از صنعت بیشتر به بهینه‌سازی فرآیند تولید کالا، به عنوان مثال در یک کارخانه یا تولیدی مربوط می‌شود. در این نوع هدف اصلی این است که هر یک از دستگاه‌ها در زمان مناسب محصول مناسب را با کیفیت مناسب دریافت کنند. در نتیجه بهره‌وری سیستم بالا رفته و می‌توان در زمان کمتر تعداد محصول بیشتری تولید کرد.
لجستیک توزیع (Distribution Logistics)
این دسته شاید بیشتر از انواع دیگر برای همه¬ی ما آشنا باشد. از زمانی که تولید به پایان می‌رسد و سفارش از سمت مشتری ثبت می‌شود، عملیات پردازش در انبار و تحویل مرسوله به مشتری آغاز شده که به آن لجستیک توزیع گفته می‌شود. دلیل اهمیت بالای این نوع این است که تعداد، زمان و مکان در عرضه و تقاضا با یکدیگر متفاوت هستند. در نتیجه این نوع لجستیک می‌بایست توازن و تعادل میان این دو را برقرار سازد.
لجستیک نظامی (Military Logistics)
از آن جایی که یک ارتش بدون منابع قدرتمند کاملاً بی دفاع است، لجستیک نظامی در طول تاریخ از اهمیت بسیار بالایی نزد سران نظامی کشورها برخوردار بوده است. افسران نظامی فرآیند‌های تأمین را مدیریت می‌کنند تا منابع به محل مورد نظر جا به جا شوند و بهترین بازدهی و عملکرد در عملیات نظامی به وجود آید. نقش لجستیک نظامی آن قدر پررنگ است که شکست بریتانیا در جنگ استقلال آمریکا و نیز شکست متحدین در جنگ جهانی دوم تا حد زیادی به شکست آنها در این حوزه نسبت داده می‌شود.
لجستیک کسب و کار (Business Logistics)
این مفهوم زمانی وارد چرخه ی کسب و کار می‌شود که مشتری کالایی را از یک فروشگاه (چه سنتی چه آنلاین و با هر دسته بندی کالایی) خرید می‌کند. در یک تعریف مختصر و مفید لجستیک کسب و کارها اینگونه توضیح داده می‌شود: «رساندن کالای درست، در زمان درست، در مکان درست، به تعداد درست، با قیمت درست و به مشتری درست.» فرقی ندارد که یک کسب و کار حمل¬و¬نقل اختصاصی خود را داشته باشد یا این وظیفه را به شرکت دیگری (شرکت‌های طرف سوم یا Third Parties) محول کرده باشند. روند معمول به این¬گونه است که پس از ثبت سفارش چرخه ی تأمین کالا آغاز شده و بعد از عملیات پردازش برای مشتری ارسال می‌شود.
