مسئولان کشورمان استعداد عجیبی در توجیه کمبودها و مشکلات دارند؛ بهانه‌هایی از جنس تحریم‌ها، کمبود بودجه، محدودیت ارتباطی و هزاران مورد دیگر دستاویز خوبی برای شانه خالی کردن از اتهام قصور و کوتاهی است. صنعت دریایی هم از قاعده بحران‌ها و مشکلات دامن‌گیر صنایع دیگر مستثنی نیست و البته امروز مهم‌ترین معضل این صنعت کمبود نیروی انسانی متخصص است؛ تا آنجا که بنا بر اعلام انجمن کشتیرانی، در حوزه منابع انسانی مورد نیاز بخش دریایی با چالش و کمبود حدود 5 هزار دریانورد مواجه هستیم. دست‌اندرکاران این حوزه اذعان دارند، با وجود کمبود نیرو نتوانسته‌ایم جذابیت‌های لازم و کافی را برای بهبود شرایط فراهم کنیم و دلیل این امر را شرایط سخت کاری و بهره‌مند نبودن از شرایط مالی و رفاهی مطلوب کارکنان در ایران و همچنین وجود قوانین خلق‌الساعه توسط ارگان‌های متعدد دخیل در صنعت دریایی می‌دانند.
فرداد فیروزپور، عضو هیئت‌مدیره انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته در گفت‌وگو با خبرنگار ترابران، با اشاره به محدودیت‌های تحمیل‌شده بر حوزه دریایی به دلیل تحریم‌ها، تصریح می‌کند: «در حال حاضر، کشتیرانی نیاز جدی به سرمایه‌گذاری در ابعاد مختلفی اعم از نیروی انسانی، آموزش، نرم‌افزارهای کاربردی، سخت‌افزارها و… دارد.»
او نبود سرمایه‌گذار جدی در حوزه دریایی را یکی از مشکلات اساسی این عرصه می‌داند و می‌گوید: «هرچند در سال‌های اخیر سازمان بنادر و دریانوردی تلاش کرده تا تحریم‌های اعمال شده را به بهترین روش ممکن مدیریت کند و همچنان فعالیت خود را ادامه دهد، اما مواجهه با برخی نواقص اعم از مشکلات منابع انسانی و یا سرویس‌دهی کشتی‌ها اجتناب‌ناپذیر بوده است.»
این فعال صنفی معتقد است: «تا زمانی که وضعیت سیاسی کشور مشخص نشود نمی‌توان انتظار سرمایه‌گذار خارجی را داشت چراکه باتوجه به محدودیت‌های کنونی تحریم سرمایه‌گذاری بسیار پرریسک است.»
فیروزپور با بیان اینکه ما در کشوری زندگی می‌کنیم که مهد ایجاد قوانین خلق‌الساعه است، یادآور می‌شود: «از دیگر مشکلات حوزه دریایی، نبود یک متولی مشخص و یا مدیریت یکپارچه است؛ چراکه در حال حاضر ارگان‌های متعددی در حوزه دریایی ذی‌نفع هستند، بنابراین بخش خصوصی در بخشی که یک متولی مشخص ندارد و ارگان‌های ذی‌نفع در آن، با هم هماهنگ هم نیستند، سرمایه‌گذاری نمی‌کند.»
عضو هیئت‌مدیره انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته، می‌افزاید: «با وجود مشکلات ذکر شده در حوزه دریایی، در سال‌های اخیر از متقاضیان ورود به این صنعت و رشته هم کاسته شده که ادامه این روند در آینده منجر به افت صنعت خواهد شد و حتی آموزش هم بی‌معنا می‌شود.»
عقب‌ماندگی بخش دریایی ایران از دانش دنیا
عضو هیئت‌مدیره انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته ایران، با بیان اینکه محدودیت‌های ارتباطی ناشی از وجود تحریم‌ها و لغو برجام در ایران تاثیر مستقیمی روی کندشدن و عقب افتادن علمی ایران به ویژه در حوزه دریایی داشته است، نسبت به بحران فقر سواد دریایی در کشور هشدار می‌دهد و می‌افزاید: «نقطه شروع فقر سواد جایی است که هر کشور و یا مجموعه بدون توجه به دنیای خارج، به دور از پیشرفت‌های دنیا و جزیره‌ای اداره شود که این امر گاهی خودخواسته و گاهی تحمیل‌شده است.»
فیروزپور ضمن اظهار امیدواری نسبت به احیای برجام و رفع محدودیت‌های جهانی، می‌گوید: «در سال‌های گذشته، مجموعه دریایی کشور فارغ از دولتی و غیردولتی به‌دلیل تحریم‌ها از علم و دانش روز دنیا عقب مانده و تداوم این روند در آینده‌ای نه چندان دور منجر به بروز بحران جدی می‌شود.»
او تاکید می‌کند: «امکان آموزش‌های به‌روز خارج از کشور، ارتباط با علم دنیا، شرکت در سمینارهای بین‌المللی برای ایران بسیار سخت و در برخی موارد غیرممکن شده و همه این عوامل باعث شده است که بخش دریایی ما به لحاظ سواد، دچار فقر شود.»
فیروزپور ادامه می‌دهد: «در بحث حمل‌ونقل به‌طور تحصصی در حوزه کشتیرانی معمولا تجربیات و دانش مربوطه سینه به سینه منتقل شده؛ در حالی که علم وسیع دریا در دنیا طی دوره‌های دانشگاهی تدریس می‌شوند؛ هرچند در ایران هم برخی از این دوره‌های دانشگاهی وجود دارد، اما کاربردی نبوده و آموزش‌های موجود در دانشگاه‌هایی دریایی، فرسنگ‌ها با واقعیت‌های بازار دنیا فاصله دارد.»
سیستم بیمار مانع تحقق اهداف سازمانی است
به گفته فیروزپور، علی‌رغم تلاش‌های سازمان بنادر و دریانوردی که یکی از باسوادترین سازمان‌های ایران است، اما سیستم بیمار در بسیاری موارد مانع تحقق اهداف سازمان شده است و در چنین شرایطی حتی عملکرد بهترین و متخصص‌ترین مدیر هم متاثر از مقاومت سیستم بوده و عملا پیشرفتی حاصل نمی‌شود.
او با بیان اینکه قبل از بروز تحریم‌ها و مشکلات دوره‌های تخصصی و به‌روزی در سازمان بنادر برای کسب صلاحیت مدیریتی برگزار می‌شد، ادامه می‌دهد: «پس از تشدید تحریم‌ها و مشکلات داخلی مشکلات بسیاری اعم از تامین تجهیزات بندری، سرمایه‌گذاری، چالش‌های ارزی و مسائل حاشیه‌ای دیگری در سازمان بنادر ظهور کرد که توجه به مقوله آموزش و به‌روزرسانی آن کمرنگ و تقریبا مغفول ماند.»
این فعال صنفی می‌گوید: «طی این سال‌ها تلاش‌های بسیاری برای برگزاری دوره‌های تخصصی و به‌روز توسط انجمن انجام شده اما علی‌رغم این اقدامات برای جبران عقب‌ماندگی علمی در حوزه دریایی، در حال حاضر فاصله علمی ایران با دنیا بسیار زیاد شده و با توجه به پیشرفت‌های تصاعدی علم طی 8 سال اخیر و سرعت تغییر و تحولات، ایران به دلیل نداشتن ارتباط موثر با جهان امکان کسب آخرین یافته‌های و دستاوردهای علمی را هم ندارد و با گذشت زمان شکاف علمی ایجاد شده بیشتر می‌شود.»
فیروزپور کشتیرانی را گلوگاه تجارت می‌داند: «کشتیرانی همچون صحنه بازیگری است که بدون بازی درست و علمی بازیگرانش به نتیجه مطلوب نمی‌رسد.»
او تاثیر برجام در بروز مشکلات حوزه دریایی را غیرقابل انکار خواند و افزود: «بی‌شک مشکلات داخلی و مدیریتی در افزایش چالش‌های موجود زیاد و حل نشدن سایر مسائل دخیل بوده و برخی روسای سازمان طی سال‌های گذشته، رسیدگی به مشغله‌های روزمره برای حفظ موقعیت خود را به آموزش ترجیح دادند و همین امر وضعیت بحرانی کنونی را رقم زده است.»
از بروز بحران پیشگیری کنید
عضو هیئت‌مدیره انجمن کشتیرانی با بیان اینکه دنیا امروز با سرعت زیادی در مسیر رشد است و ما باید برای رسیدن به علم روز و حضور در جوامع بین‌المللی تلاش کنیم، گفت: «قطعا با ادامه روند کنونی در حوزه آموزش و سواد پرسنل در آینده شاهد بروز خسارت‌ها و بحران‌های جدی خواهیم بود. در حال حاضر ما کمبود نیرو نداریم، فقر سواد در حوزه دریایی داریم و هرچند این فقر هنوز به مرحله بحران و خطر نرسیده اما هشدار جدی است برای آینده که باید توجه جدی به این حوزه داشته باشیم.»
او با بیان اینکه بحث آموزش دریا در ایران بحرانی است، تاکید می‌کند: «متاسفانه در ایران نه تنها از بروز بحران پیشگیری نمی‌کنیم، بلکه گاهی به شرایط ایجاد بحران دامن زده می‌شود تا در نهایت با افتخار از تشکیل کمیته بحران بگوییم.»
فیروزپور معتقد است که رشته‌های تعریف شده در دانشگاه‌ها کاربردی نیستند و صرفا منجر به ترویج مدرک‌گرایی در بین افراد شده است و حتی برخی رشته‌ها و سرفصل‌های خوب هم کاملا تئوری بوده و با واقعیت جامعه فاصله زیادی دارد، به طوری که بیشتر فارغ‌التحصیلان از لحاظ علمی و مهارتی در حوزه دریایی و به ویژه صنعت حمل‌ونقل دریا برای ورود به بازار کار آماده نیستند.
او می‌گوید: «در جامعه کنونی تحصیل‌کرده و افراد با مدارک دانشگاهی زیاد، اما تحصیل‌کرده باسواد و بامهارت اندک است؛ چراکه سیاست‌های وزارت علوم صرفا ارائه مدارک تحصیلی فارغ از توجه به یادگیری مهارت‌ها و مسائل کاربردی بوده است و همین امر منجر شده که سطح وزارت علوم از مدیریت و تلاش برای ارتقای علمی به صدور مدرک و گواهی‌نامه تحصیلی تنزل یابد.»
فیروزپور در ادامه با بیان اینکه در سال 98 انجمن کشتیرانی با حضور جمعی از متخصصین برجسته داخلی و بین‌المللی، سیلابس‌ها و موارد درسی رشته مدیریت بازرگانی دریا را در مقطع کارشناسی ارشد مطابق با آخرین پیشرفت‌های علم روز طراحی و تدوین کرد، می‌افزاید: «در ادامه مجوز راه‌اندازی این رشته را با تضمین دانشجو از دانشگاه آزاد گرفتیم، اما با وجود تلاش‌ها و دوندگی‌ها هنوز هیچ جواب مشخصی از وزارت علوم داده نشده و این مصداق بی‌مسئولیتی این وزارتخانه است.»
او عنوان می‌کند: «تضمین دانشجو برای تحصیل در رشته ذکر شده به معنای بورسیه کردن متقاضیان ورود به این صنعت توسط انجمن کشتیرانی است و بی‌شک یکی از راهکارهای ارتقای علمی و جبران کمبود نیروی متخصص بورسیه کردن کارمندان شرکت‌های کشتیرانی و دریانوردی است.»
راهکارهای اجرایی برای چالش کمبود نیروی انسانی متخصص دریایی
این گلایه‌ها در حالی است علی‌اکبر صفایی، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی در اردیبهشت امسال با تاکید بر اینکه هرگونه ممنوعیت و محدودیت برای برطرف کردن چالش نیروی انسانی باید با مذاکره رفع شود، تصریح کرده بود: «برای ممنوعیت بورسیه رشته‌های دریایی و دانشجویان دریانوردی باید با راهکارهای تازه‌تری اصلاح و تغییر کند.»
او در نشست هیئت اندیشه‌ورزی جامعه دریایی و بندری، با دستورکار «چالش تربیت نیروی انسانی دریانورد» ضمن اشاره به اینکه کمبود نیروی انسانی در صنعت دریانوردی، یک چالش جهانی است و بیشتر کشورهای صاحب بندر و کشتیرانی تجاری، برای رفع این معضل، تمهیدات و راهکارهای اجرایی سازنده‌ای را برنامه‌ریزی کرده‌اند، تاکید کرد: «هرگونه ممنوعیت و محدودیت برای برطرف کردن چالش نیروی انسانی باید با مذاکره برداشته شود و سیاست ممنوعیت بورسیه رشته‌های دریایی و دانشجویان دریانوردی باید با راهکارهای تازه‌تری اصلاح شود و تغییر کند.»
حسن یونسی، معاون اداره‌کل امور دریانوردان و سازمان‌های تخصصی سازمان بنادر نیز در این نشست، از کمبود 3366 نفری افسران شناورهای تجاری- خدماتی و کمبود دو هزار نفری افسران شناورهای صیادی خبر داد و گفت: «هم اکنون پنج مرکز آموزش دریانوردی و دریایی، به صورت دو دانشگاه دریایی در جزیره خارک و بندر چابهار و سه موسسه آموزشی دریایی در تهران، بوشهر و قشم، در کشور فعال هستند.»
او با اشاره به وجود ۵۰ مرکز تربیت افسران دریایی نزدیک به ساحل افزود: «از این تعداد ۲۰ مرکز پتانسیل آموزش و تربیت افسران دریایی را دارند و باقی، فقط دوره‌های جانبی را برگزار می‌کنند.»
به گفته یونسی، عدم تامین اعتبار هزینه‌های کارورزی دانشجویان رشته‌های دریانوردی؛ هزینه بالای آموزش دریانوردی در کشور؛ عدم توانایی دانشگاه‌ها در تامین اساتید دروس تخصصی دریانوردی و معضل سربازی فارغ التحصیلان رشته‌های دریانوردی، مهم‌ترین چالش‌های تربیت دریانوردان افسر در ایران محسوب می‌شود.
در این نشست، اعضای هیات اندیشه‌ورز سازمان بنادر و دریانوردی با اذعان بر نامشخص بودن متولی آموزش دریایی و بندری در کشور؛ راه‌اندازی مجدد قانون بورسیه برای دانشجویان دریایی و دریانوردی؛ هماهنگ‌سازی حوزه صنعت و بازار کار دریایی با دانشگاه‌های علوم دریانوردی؛ توسعه فرهنگ دریایی از طریق رسانه‌ها و کتاب‌های درسی و ضرورت حفظ و نگه‌داشت دریانوردان شاغل، مهم‌ترین راهکارهای اجرایی برای رفع چالش کمبود نیروی دریانورد عنوان کردند.
