ترابران – هر چند که بروز سوانح ریلی حتی در کشورهایی با راه‌آهن‌های توسعه‌یافته اجتناب‌ناپذیر است اما در اغلب موارد عوامل رخ دادن این حوادث قابل شناسایی و پیشگیری هستند.
فرآیند ایمن‌سازی شبکه ریلی در گام نخست نیازمند تحلیل آماری دقیق سوانح ریلی گذشته و کالبدشکافی عوامل موثر در وقوع آنها است، در همین زمینه دو دسته کلی از آمار مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ دسته اول شامل اطلاعات مربوط به سوانح اعم از نوع، تعداد دفعات وقوع و فاصله زمانی بین وقوع آنها و همچنین دسته دوم شامل آمار مربوط به ترافیک شبکه ریلی مانند قطارکیلومتر، تن‌کیلومتر بار حمل شده و مسافرکیلومتر جابه‌جا شده می‌باشد. در نهایت از این آمار برای محاسبه شاخص‌هایی از قبیل نسبت تعداد سوانح به مجموع مسافت پیموده شده قطارها، تلفات انسانی ناشی از سوانح در حین عملیات حمل بار یا جا‌به‌جایی مسافر و نسبت تعداد مسافرانی که جان خود را از دست داده‌اند به مسافرکیلومتر جابه‌جا شده، استفاده می‌شود.
دسته‌بندی سوانح ریلی می‌تواند بر اساس اثرات یا علل وقوع آنها صورت پذیرد. اگر دسته‌بندی بر اساس اثرات سوانح باشد، برخورد ریلی، برخورد غیر ریلی (با وسایل نقلیه غیر ریلی، عابر پیاده یا حیوانات)، خروج از خط، صدمه به انسان‌ها و آتش‌سوزی به‌عنوان انواع مختلف سوانح برشمرده می‌شوند. بر اساس این دسته‌بندی، خروج از خط شایع‌ترین نوع از سوانح ریلی می‌باشد که به دلایلی همچون خرابی و فرسودگی خطوط شبکه و ناوگان، خطای انسانی و عوامل طبیعی رخ می‌دهد. باید توجه داشت که می‌توان با رعایت دستورالعمل‌های استاندارد نگهداری و تعمیرات وسایل‌نقلیه ریلی و همچنین پایش مداوم خطوط شبکه، بروز این نوع سوانح را کاهش داد.
نقش خطای انسانی در بروز سوانح
اما از منظر علل وقوع، سوانح به دسته‌هایی همچون خطای انسانی، نقص در زیرساخت و ناوگان، بار یا مسافر حمل شده ریلی و همچنین شخص ثالث تقسیم‌بندی می‌شوند. به صورت کلی می‌توان گفت خطای انسانی اصلی‌ترین عامل بروز سوانح ریلی در اکثر راه‌آهن‌های دنیا به‌ویژه در راه‌آهن کشورهای در حال توسعه است که ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. به تبع در راه‌آهن‌های پیشرفته دنیا که به کمک فناوری‌های نوین، دخالت نیروی انسانی در عملیات‌های مختلف ریلی به حداقل رسیده است، سوانح کمتری به دلیل بروز خطای انسانی رخ می‌دهد.
یکی دیگر از عوامل بروز سوانح، نقص در زیرساخت و ناوگان ریلی است. نقص در زیرساخت ریلی را می‌توان به چند بخش خطوط ریلی، سوزن‌ها، تجهیزات برقی و همچنین سیستم‌های علائمی تقسیم کرد. بهترین راهکار برای جلوگیری از این دست سوانح، تعمیر و نگهداری هوشمند و پیشگیرانه چه در بخش زیرساخت و چه در بخش ناوگان است.
تعمیر و نگهداری پیشگیرانه نیازمند تجهیزاتی است که به‌صورت مداوم وضعیت زیرساخت و ناوگان را پایش می‌کنند و سپس با استفاده از داده‌های خروجی این تجهیزات و تحلیل آنها زمان ایده‌آل برای انجام عملیات تعمیرات مشخص می‌شود. به این ترتیب هزینه تعمیرات به‌شدت کاهش خواهد یافت و از طرفی به کمک تعمیرات جزئی و به‌موقع، نیاز به تعمیرات اساسی که سبب مسدودی طولانی‌مدت خطوط و از سرویس خارج شدن طولانی‌مدت ناوگان می‌شود، نخواهد بود.
اطلاعات آماری لازمه ایمن‌سازی شبکه ریلی
عوامل دیگری همچون مسافران شبکه ریلی، محمولات ریلی به‌دلیل وجود نقص در تخلیه و بارگیری، و همچنین شخص ثالث به‌ویژه در مناطق روستایی می‌توانند باعث بروز سوانح ریلی شوند. در این رابطه آموزش افراد به‌ویژه به کمک رسانه‌ها و همچنین استفاده از تجهیزات مدرن تخلیه و بارگیری و نظارت بر رعایت استانداردها و قوانین مربوط به این موضوع، می‌تواند در کاهش حوادثی از این دست موثر واقع شود.
دسته‌بندی سوانح بر اساس نوع، زمان، مکان و عوامل موثر در بروز آنها، در رسیدن به تحلیل دقیق‌تر و ارائه راهکارهایی برای رفع نقاط ضعف شبکه ریلی، از منظر ایمنی، ضروری است.
متاسفانه در سالنامه‌ها و ماهنامه‌های آماری راه‌آهن ایران اطلاعاتی درباره سوانح وجود ندارد. بنابراین چنانچه متخصصان و دانشگاهیان بخواهند در این زمینه فعالیتی داشته باشند، باید در پروسه‌ای طولانی‌مدت و انجام نامه‌نگاری با راه‌آهن برای دریافت این اطلاعات اقدام کنند که در بیشتر مواقع هم با بن‌بست مواجه می‌شوند. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته، مانند کانادا، آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا، آمار این چنینی را در اختیار عموم قرار می‌دهند حتی در سالنامه‌های سازمان راهداری و جاده‌ای کشور نیز فصلی به مبحث ایمنی تخصیص داده شده است که اطلاعات مفید و کاربردی دارد.
در نهایت،باید تاکید کرد که بررسی راه‌آهن‌های موفق دنیا نشان می‌دهد که ایمن‌سازی شبکه ریلی بدون وجود شفافیت آماری و تحلیل و بررسی موشکافانه آنها امکان‌پذیر نخواهد بود.
راه‌آهن به راحتی تن به شفافیت آماری بخصوص در مورد سوانح نمی دهد. مطالبه جدی از طرف همه فعالان ریلی لازم است