روش های حمل و نقل در سراسر دنیا یکسان هستند. تفاوت آن‌ها در شیوه انجام آن است. با بررسی اخبار صنعت حمل و نقل زمینی ، هوایی و یا دریایی، می‌توان به این موضوع پی برد. صنعت حمل و نقل را به شکل‌های مختلفی می‌توان دسته‌بندی کرد. اگر از منظر ساختار داخلی یک کشور بخواهیم به موضوع نگاه کنیم می‌توانیم موضوع را به حمل و نقل داخلی و خارجی دسته‌بندی کنیم. همچنین می‌توان از نظر شیوه انجام آن نگاه کرد و آن راه به حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی گروه‌بندی کرد، ضمن اینکه هر یک از بخش های این گروه نیز خود دارای زیرمجموعه هایی هستند. به عنوان مثال حمل و نقل زمینی خود به حمل و نقل جاده ای و ریلی تقسیم می‌شود. یکی دیگر از دسته‌های مهم موضوع حمل و نقل بین‌المللی است که در سطح بین‌الملل مورد بررسی قرار می‌گیرد و به نوعی به دیگر کشورها نیز وابسته است. راه و ترابری همواره یکی از بزرگترین دغدغه‌های دولت‌ها بوده است، زیرا نقش بسیار مهمی در رشد اقتصادی ایفا می‌کند. از این رو به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است. همان‌طور که گفتیم به دلیل گستردگی موضوع، باید در ابتدا مشخص نمود که مبنای دسته‌بندی چیست. با مشخص شدن مبنا، می‌توان به بررسی پرداخت و ضمن تحقیق به کشف نقاط قوت و ضعف رسید. بدون داشتن یک دسته‌بندی مشخص، تحقیق نتیجه‌بخش و درست امکان‌پذیر نخواهد بود.
در بخش مقالات سایت ترابران، به بررسی شیوه‌های مختلف در حمل و نقل و زوایا و حواشی مختلف آن پرداخته‌ایم. به عنوان مثال در مقالات حمل و نقل ریلی و مزایای آن یا حمل و نقل دریایی چیست با نگاه به روش های حمل و نقل موضوع ترابری را مورد بررسی قرار داده‌ایم، در مقالاتی مانند حمل و نقل بین المللی چیست از جنبه حمل و نقل داخلی یا خارجی به آن پرداخته‌ایم. به طور کلی مجموعه ترابران با هدف آگاه‌سازی و بالابردن سطح اطلاعات عمومی و تخصصی جامعه مخاطبان حمل و نقل و ترابری، به عنوان مرجع تخصصی اخبار صنعت حمل و نقل، به ارائه مقالات مختلفی در این زمینه پرداخته است، تا بتواند به سهم خود در هر چه بهتر شدن موضوع حمل و نقل و در نهایت دستیابی به رشد اقتصادی ، قدمی برداشته باشد. در ادامه با ترابران همراه باشید.
دیگر انواع دسته‌بندی حمل و نقل
دسته‌بندی حمل و نقل چگونه است؟
روش های حمل و نقل کدامند؟
بسیاری از ما بارها از شبکه حمل نقل داخلی یا خارجی استفاده کرده‌ایم. چه در زمینه سفر با ناوگان حمل و نقل عمومی بین شهری، چه در زمینه ارسال بار یا هر چیز دیگری. وقتی موضوع حمل و نقل به میان می‌آید، یک عمومیتی را شامل می‌شود. آنچه که از واژه صنعت حمل و نقل در ذهن افراد نقش می‌بندد کاملاً با یکدیگر متفاوت بوده و کاملاً مبتنی بر تجربیات شخصی افراد است. مگر اینکه به طور ویژه یک موضوع را مشخص کنیم، بر فرض بگوییم اخبار صنعت حمل و نقل زمینی . این یعنی تعیین حد و حدود منظور ما از حمل و نقل. در اینجا موضوع به راه و ترابری محدود می‌شود. یعنی جاده و راه‌آهن. در این بخش از این مقاله قصد داریم تا به بررسی و معرفی روش های حمل و نقل بپردازیم. در بخش‌های بعدی به معرفی دیگر دسته‌های موجود خواهیم پرداخت. در این بخش دسته‌بندی به قرار زیر است:
- حمل و نقل زمینی
- حمل و نقل دریایی
- حمل و نقل هوایی
در ادامه به معرفی و ارائه توضیحی مختصر در مورد هر یک از آن‌ها می‌پردازیم. با ترابران همراه باشید.
این دسته از حمل و نقل، پرکاربردترین و قدیمی‌ترین شکل حمل و نقل است. حتی می‌توان آن را باستانی نامید. زیرا قدیمی‌ترین شکل حمل و نقل، حمل و نقل زمینی است. با گذشت زمان و شکل‌گیری صنعت و پیدایش چرخ، این گروه حمل و نقلی نیز پیشرفت کرد. کم‌کم شکل صنعتی خود را یافت و راه خود را از دیگر اشکال صنعت جدا کرد. به مرور با پیشرفت تکنولوژی رو به پیشرفت گذاشت. پیدایش خودرو و استفاده از لوکوموتیو همگی باعث پیشرفت و بهبود صنعت حمل و نقل زمینی شدند. مقوله راه و ترابری ، در پی گستردگی این شاخه از حمل و نقل به وجود آمد. اگر در ویکی‌پدیای فارسی ترابری را جستجو نمایید، به تعریف زیر می‌رسیم:
” ترابری به جابجایی یا انتقال انسان، حیوان یا کالا، از جایی به جای دیگر گفته می‌شود “
ترابری زمینی، توجه انسان را به راه معطوف داشته است. اگر از نظر تاریخی بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد راه یک مقوله حمل و نقل داخلی و همچنین بین‌المللی بوده است. در ایران باستان ما دارای راه شاهی بوده‌ایم. راهی که توسط شاهان ساسل مختلف ساخته و نگهداری می‌شده است. چاپارهای دولتی در این راه‌ها حضور داشته‌اند و در نقاط مختلف پادگان‌هایی با 10 هزار سرباز، آماده تأمین امنیت این راه بوده‌اند. این راه تآثیر مستقیمی بر رشد اقتصادی و شکوفایی تجارت داشته است. امنیت راه باعث رونق بازرگانی می‌شد و این خود عامل ارتقاء کیفیت زندگی مردم و درآمد آن‌ها می‌شد. از طرف دیگر یکی از باستانی‌ترین راه‌های بشر، که در عرصه بین‌المللی نیز مورد توجه قرار گرفته بود، راه ابریشم بود. راهی که از چند کشور مختلف می‌گذشت و همه آن‌ها بخش‌هایی از آن را که در قلمرو حکومتی خود قرار می‌گرفت حفاظت و مراقبت می‌کردند. این خود بیانگر قدمت و اهمیت حمل و نقل زمینی در میان دیگر روش های حمل و نقل است. تقریباً می‌شود مؤثرترین عامل در پیشرفت صنایع حمل و نقل را در مسائل نظامی دانست. همت و نلاش حکومت‌ها برای پیشرفت نظامی و بالابردن سطح توانمندی‌های خود در این عرصه، باعث شده تا با گذشت زمان، این تکنولوژی در دسترس عموم جامعه قرار بگیرد.
اما امروزه به طور کلی حمل و نقل زمینی به دودسته اصلی تقسیم می‌شود:
- حمل و نقل جاده‌ای
- حمل و نقل ریلی
هر یک از این بخش‌ها نیز خود زیر‌گروه‌های شهری و بین شهری را دارند. در تقسیم‌بندی زیر سعی کردیم هر یک را به طور جداگانه نام ببریم:
- حمل و نقل جاده‌ای داخل شهری – ناوگان حمل و نقل عمومی شهری (تاکسیرانی شهری، شرکت واحد اتوبوسرانی و …)
- حمل و نقل جاده‌ای بین شهری – سامانه‌های مسافربری مستقر در ترمینال‌ها
- حمل و نقل ریلی داخلی شهری (مترو)
- حمل و نقل ریلی بین شهری – شرکت رجا (راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران)
هر یک از این بخش‌ها، باز به دو بخش مسافربری و باربری تقسیم می‌شوند. در جدول زیر این تقسیم‌بندی را ارائه کرده‌ایم:
| حمل و نقل جاده‌ای | حمل و نقل ریلی | |
| مسافربری | حمل و نقل جاده‌ای درون شهری (تاکسیرانی، اتوبوسرانی) | حمل و نقل ریلی درون شهری (مترو) |
| حمل و نقل جاده‌ای بین شهری(سامانه‌های مستقر در ترمینال‌ها) | حمل و نقل ریلی بین شهری (شرکت رجا) | |
| باربری | حمل و نقل جاده‌ای درون شهری (پیک‌های حمل بار و بسته) | حمل و نقل ریلی درون شهری |
| حمل و نقل جاده‌ای بین شهری (شرکت‌های باربری) | حمل و نقل ریلی بین شهری (شرکت رجا) |
جدول تقسیم‌بندی حمل و نقل زمینی
این شیوه از حمل و نقل بعد از حمل و نقل زمینی، قدیمی‌ترین روش های حمل و نقل است. حمل و نقل دریایی نیز مانند حمل و نقل زمینی که در شرایط نظامی پیشرفت‌های چشم‌گیری داشت، زمینه‌های نظامی باعث پیشرفت آن شده است. در قدیم هر کشوری که از صنعت بهتری در زمینه قایق‌سازی یا کشتی‌سازی استفاده می‌کرد، در زمینه نظامی و انتقال نیروی نظامی و یا تجهیزات موفق‌تر بود. لذا از قدرت بیشتری برخوردار می‌شد. به مرور پیشرفت‌های نظامی باعث ارتقاء سطح خدمات حمل و نقل دریایی برای عموم اجتماع شد. مسافران و بازرگانان نیز از این تکنولوژی به مرور بهره‌مند شدند و در این زمینه نیز پیشرفت در راه و ترابری باعث شکوفایی و رشد اقتصادی شد. اساساً با بررسی اخبار صنعت حمل و نقل زمینی ، دریایی یا هوایی، درخواهیم یافت که تلاش کشورها برای دستیابی به تکنولوژی نظامی باعث پیشرفت و ارتقاء سطح کیفی برخی خدمات در زمینه مسافربری و یا باربری شده است.
حمل و نقل دریایی بیشتر از آنچه که به نظر می‌رسد در جابجایی مسافر در سراسر دنیا نقش دارد. به طور مثال در سال 2018 میزان سفرهای انجام شده در آسیا، طبق آمار انجمن بین‌المللی خطوط کشتی‌های کروز (www.cruising.org) تنها در چین 4.24 میلیون مسافر جابجا شده‌اند. آمار جهانی جابجایی مسافر با کشتی‌های کروز در سال 2018 میلادی 28.5 میلیون نفر است. همچنین در 10 روز ابتدای سال 1397 در ایران، بالغ بر 160 هزار نفر از ناوگان حمل و نقل دریایی از بندر شهید حقانی بندرعباس به مقصد جزایر قشم و یا هرمز استفاده نموده‌اند. این آمار بسیار ساده، هر چند صرفاً درباره استفاده از قایق کروز در چین است و همچنین درباره ترددهای تعطیلات فروردین است، اما در هر صورت بیانگر نیازهای موجود به حمل و نقل دریایی است. طبق آمار اعلامی در سراسر دنیا در سال 2018 در حدود 25.7 میلیون نفر از کشتی‌های کروز برای جابجایی استفاده کرده‌اند. طبق آمار، این جابجایی‌ها همگی جزء حمل و نقل داخلی بوده است.
شاید بی‌راه نباشد اگر بگوییم بخش اعظم حمل و نقل دریایی به باربری و یا حمل سوخت تعلق دارد و دیگر کمتر کشتی مسافربری به معنای واقع وجود دارد. کشتی‌های غول‌پیکر قاره‌پیما، بیشتر جنبه تفریحی دارند و صرفاً برای حمل مسافر استفاده نمی‌شوند. بجز برخی موارد خاص، تقریباً تمام معاملات و جابجایی‌های نفتی و دیگر محصولات نفتی (مازوت، گوگرد و …) به واسطه حمل و نقل دریایی و با استفاده از کشتی‌های نفتکش صورت می‌پذیرد.
سازمان بین‌المللی دریانوردی (International Maritime Organization – www.IMO.org) وظیفه بررسی و هماهنگ‌سازی کلیه ترددهای دریایی را در سطح بین‌الملل بر عهده دارد. موضوع راه و ترابری دریایی تماماً بر عهده این سازمان است. طبق گفته ویکی‌پدیای فارسی وظیفه این سازمان ” تسهیل همکاری و مبادله اطلاعات میان کشورهای عضو در زمینه موضوعات فنی مربوط به کشتی‌رانی و به وجود آوردن عالی‌ترین معیارهای ایمنی دریایی”است. در این سازمان، کمیته امنیت دریایی (MSC)در حقیقت وظیفه ” اصلی‌ترین رکن فنی سازمان است و از کلیه دولت‌های عضو تشکیل شده‌است. این کمیته کلیه مسائلی را که در قلمرو صلاحیت سازمان واقع شده‌است. مانند کمک به کشتی‌رانی بین‌المللی، ساخت لوازم کشتی، ایجاد قوانین برای جلوگیری از تصادم در دریاها، اداره کردن و حمل و نقل محموله‌های دریایی خطرناک، تحقیق در خصوص صدمات دریایی، اطلاعات مربوط به آبنگاری نقشه، تکمیل خدمه از نظر ایمنی و سایر موضوعاتی که به‌طور مستقیم و مؤثر به امنیت دریا مرتبط است. ” را بر عهده دارد.
یکی دیگر از روش های حمل و نقل ، حمل و نقل هوایی است. این روش قدمت کمتری نسبت به دیگر روش‌ها دارد. دقیقاً مانند دیگر شیوه‌های حمل و نقل، پیشرفت حاصله در این زمینه نیز وابسته به پیشرفت در عرصه نظامی بوده است. وجود هواپیما و کاربری آن به شکل مسافربری و یا به‌کار‌گیری آن به شکل باربری، شاید مربوط به 100 سال گذشته باشد. اما به دلیل رشد سرعت تولید علم در 40 سال اخیر، سرعت پیشرفت در این زمینه نیز بیش از زمینه‌های قبلی بوده است. در دهه 80 میلادی شاید حدود 8 سال طول می‌کشید تا حجم علم در دنیا 2 برابر شود، اما در سال 2000 میلادی این زمان به کمتر از 1 سال تبدیل شد. در حال حاضر این مدت زمان بسیار کمتر از 1 سال است و همین موضوع باعث شده است که سرعت پیشرفت تکنولوژی در عرصه صنعت حمل و نقل هوایی بسیار بالا باشد. طبق گفته سایت موسسه شاخص طبیعت ایالات متحده آمریکا (NatureIndex.com) لیست کشورهای پیشرو در تولید علم در سال 2018 به شرح زیر است:
- ایالات متحده آمریکا
- چین
- آلمان
- انگلستان
- ژاپن
- فرانسه
- کانادا
- سوئیس
- کره‌جنوبی
- استرالیا
این موضوع را در سایت بنیاد ملی علوم ایالات متحده یا NSF (National Science Foundation) در ویرجینیا نیز می‌توانید دنبال کنید.
به طور کلی پیشرفت علم در صنعت حمل و نقل هوایی با سرعت متحیر کننده‌ای در حال وقوع است. درمقایسه اخبار صنعت حمل ونقل زمینی با اخبار صنعت حمل و نقل هوایی، در می‌یابیم که این صنعت در بازه‌های زمانی کوتاه مدتی درگیر تغییر و تحول می‌گردد. این موضوع خود در بعضی موارد تبدیل به بحران شده است. زیرا با پیشرفت سریع تکنولوژی، دستگاه‌ها و تجهیزات نیز نیاز دارند به سرعت به‌روز رسانی بشوند. این خود باعث می‌شود تا اگر کشوری امکان این به‌روز رسانی را نداشته باشد، به سرعت از روند پیشرفت عقب بیفتد. این اتفاق در صنعت هواپیماسازی نیز رایج است. شرکت‌های هواپیماسازی، هر از گاهی ورژن جدیدی را به بازار عرضه می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود تا به مرور تجهیزات و ادوات قبلی از دور خارج شوند. هر چند از دور خارج شدن بعضی از مدل‌ها ب معنی ناکارآمدی آن‌ها نیست، ولی دیگر مانند قبل قابل استفاده و بهروری نخواهند بود. در این مواقع، شرکت‌ها یا اقدام به فروش هواپیمای خود کرده و با سری‌های جدید جایگزین می‌کنند، یا برای مسیرهای کوتاه و یا حمل و نقل داخلی کوتاه مدت از آن استفاده می‌کنند.
در هر صورت، گستردگی و پیشرفت در صنعت حمل و نقل هوایی کم نیست و با سرعت عجیبی در حال پیشرفت است. رقابت بین شرکت‌های هواپیمایی بر سر جذب مخاطب و مسافر است. هر چه تجربه مسافران با یک شرکت هواپیمایی، بهتر از دیگر شرکت‌ها باشد، مخاطبان بیشتری را به خود جلب می‌کند. این خود اساس رقابت اقتصادی است. در حقیقت مجموعه‌ای که بیشترین خدمات را در عین راحتی سفر و مدرن بودن تجهیزات ارائه نماید، رشد اقتصادی بیشتری نسبت به دیگر رقبا خواهد داشت. این موضوع در زمینه باربری هوایی نیز صادق است. پیشرفت بیشتر و در اختیار داشتن تکنولوژی برتر ضامن ارائه خدمات بهتر و بیشتر به مخاطب است. از این رو صنعت حمل و نقل هوایی نسبت به دیگر روش های حمل و نقل گران‌تر است.
دیگر انواع دسته‌بندی حمل و نقل
در بخش قبل به بررسی حمل و نقل بر اساس دسته‌بندی آن بر مبنای روش های حمل و نقل پرداختیم. در این بخش قصد داریم تا علاوه بر معرفی دیگر شیوه‌های دسته‌بندی حمل و نقل به معرفی یکی از آن‌ها بپردازیم.
دسته‌بندی حمل و نقل چگونه است؟
اگر بخواهیم موضوع گسترده‌ای مانند حمل و نقل را دسته‌بندی نماییم، قطعاً بیش از یک زمینه برای اینکه به عنوان مبنای آن قرار بگیرد، در دسترس است. همان‌طور که راه و ترابری یک موضوع گسترده است، این مقوله نیز به دلیل گستردگی‌ای که دارد، چند وجهی است. در بخش قبل که در سه دسته حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی، موضوع حمل و نقل را مورد بررسی قرار دادیم، در حقیقت شیوه تردد مبنای دسته‌بندی قرار گرفت. در زیر به دو نمونه دیگر از مبانی مورد بررسی اشاره کرده‌ایم:
- دسته‌بندی بر مبنای جغرافیای حمل و نقل، مبتنی بر مرزهای سیاسی – جغرافیایی
- دسته‌بندی بر مبنای آنچه که جابجا می‌شود.
در بخش اول، موضوع حمل و نقل داخلی و خارجی مطرح می‌شود. این موضوع از جنبه های سیاسی و کشورداری مورد اهمیت و توجه قرار می‌گیرد. وقتی حمل و نقل و ترابری در داخل مرزهای سیاسی باشد، یک نوع رویکرد و روشی را می‌طلبد. وقتی نیز در خارج از مرزها باشد، یا در اماکن بین‌المللی قرار دارد، یا در حیطه مرزبندی کشوری دیگر. در هر دو حالت موضوع حمل و نقل بین‌المللی مطرح می‌گردد. در هر دو حالت داخلی و خارجی نیز، باز دسته‌بندی دیگری نیز وجود دارد که شاید کلی‌تر از بقیه باشد. ما آن را در آیتم دوم بیان کردیم.
بخش دوم ذکر شده شاید یکی از اساسی‌ترین دسته‌بندی‌های موجود باشد. اینکه موضوع حمل و نقل چیست. این فارغ از روش های حمل و نقل است. در حقیقت مشخص کننده آن‌ها است. در صورت دانستن محموله، بهتر می‌توان روش حمل مورد نظر را انتخاب کرد. اینکه موضوع حمل، باربری است؟ مسافربری است؟ حمل دام است؟ پاسخ به این سوالات است که می‌تواند باعث شود شما بهترین انتخاب را داشته باشید. بر فرض در زمینه حمل و نقل باربری، اگر موضوع ما حمل و نقل باری بین‌المللی باشد، پای شرکت‌ها باربری بین‌المللی و بعضاً پست‌های بین‌المللی به میان می‌آید. جدیداً در حمل و نقل محموله‌های کوچک و عمومی، شرکت های پستی بین‌المللی خدمات فوق‌العاده‌ای را ارائه می‌کنند. در زمینه حمل و نقل بین‌المللی، معروف‌ترین شرکت‌های باربری و یا پستی، شرکت‌های آمریکایی هستند. مانند فدکس (Fedex) دی.اچ.ال (DHL) و یا یو.پی.اس (UPS) است.
لجستیک در حمل و نقل
همان‌طور که پیش از این در مقاله لجستیک در حمل و نقل چه تعریف و کارکردی دارد؟ بیان نموده‌ایم، لجستیک به مجموعه خدماتی گفته می‌شود که یک کالا را از دست تولیدکننده یا واردکننده به دست مشتری می‌رساند. نقش انواع روش های حمل و نقل در زمینه لجستیک، در ارائه این خدمات بسیار مهم است. همین موضوع خود بسیاری از وجوه مختلف حمل و نقل را در بر می‌گیرد. هم حمل و نقل داخلی و یا خارجی، حمل و نقل بین‌المللی و دیگر اقسام حمل و نقل، همگی در لجستیک سهم دارند. البته لجستیک در زمینه باربری مطرح می‌شود و در زمینه حمل مسافر چندان کاربرد ندارد. لجستیک نیز مانند دیگر اقسام حمل و نقل، به هدف پیشبرد و پیشرفت در عرصه نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اما با پیشرفت و گسترش کاربرد راه و ترابری برای ارائه خدمات برای عموم جامعه نیز به خدمت گرفته شده است. لجستیک یک موضوع جانبی حمل و نقل نیز به حساب می‌آید، اما حمل و نقل اصل اساسی آن است. لجستیک قوی باعث رشد اقتصادی است. بعضی معتقدند اقتصاد قوی، لجستیک قوی ایجاد می‌کند. اما بسیاری بر این باورند که این دو، لازم و ملزوم یکدیگرند. با بررسی اخبار صنعت حمل و نقل زمینی ، دریایی و یا هوایی، درخواهیم یافت که بخش قابل توجهی از این صنعت به لجستیک اختصاص یافته است. در بسیاری از کشورهای دنیا، لجستیک خود به صنعتی قدرتمند و عالی مرتبه تبدیل شده است. برای وارد شدن به این صنعت مهم، سرمایه اولیه نسبتاً زیادی نیاز است، چرا که رقابت در این عرصه بین شرکت‌های فعال در این زمینه، بسیار زیاد است. این خود بیانگر اهمیت لجستیک در دنیای حمل و نقل امروزی است.
در آخر خواهشمندیم نظرات و تجربیات خود در زمینه برخورداری و یا فعالیت در انواع روش های حمل و نقل ، در قسمت ارائه نظرات با ما در میان بگذارید، تا با ترابران به عنوان مرجع اخبار صنعت حمل و نقل همراه شده و با اشتراک آن‌ها با دیگر مخاطبین، در راه ارتقاء سطح آگاهی و انتقال تجربه نقش موثری داشته باشیم.
