سیما ذوکایی نعمتی – با وجود مخالفت فعالان محیط زیست، طرح احداث یک جاده از دل جنگل‌های زاگرس دوباره کلید خورده است.
در سال‌های اخیر، بسیاری از جنگل‌های کشور یا در آتش سوخته‌اند و یا قربانی زیاده‌خواهی انسان‌ها از طریق قاچاق چوب، جاده‌سازی، ساخت‌وساز و … شده‌اند. مقایسه‌ای ساده از هکتارهای نابود شده و باقی‌مانده از عرصه‌های منابع طبیعی و ملی، گواه مدیریت نادرستی است که تاکنون منجر به از دست رفتن بخش اعظمی از منابع طبیعی منحصربه‌فرد ایران شده است.
این بار یکی از ارزشمندترین و بکرترین مناطق جنگلی در فریدونشهر اصفهان هدف قرار گرفته و در حالی که زخم‌های قبلی زاگرس هنوز التیام نیافته، برخی از مسئولان با ادعای خدمات‌رسانی، قصد جاده‌سازی در دل متراکم‌ترین جنگل‌های زاگرس را دارند، اما به بهای نابودی چند هزار اصله بلوط، درختان ارزشمند و ذخیرگاه‌های جنگلی.
پرونده چالش‌برانگیز جاده دوم روستای وزوه که از سال گذشته بسیار مورد بحث و کشمش بوده و با مخالفت‌های کارشناسان محیط‌زیست و منابع طبیعی متوقف شده بود، دوباره از سر گرفته شده است.
به گزارش ماهنامه ترابران، روستای وزوه از توابع بخش موگویی شهرستان فریدونشهر که حدود 10 خانوار به طور دائم در آن ساکن هستند؛ سال‌ها پیش برای تسهیل ارتباطات و رفت‌وآمد اهالی روستا، به دلیل دسترسی نداشتن و راه‌های صعب‌العبور، با نظرات کارشناسی و فنی، جادهای به طول 16 کیلومتر از دل جنگل‌های زاگرس برای آنها احداث شد که البته ضرورتی اجتناب‌ناپذیر بود؛ اما این پایان ماجرا نیست …
امروز پس از گذشت 12 سال از احداث جاده فعلی، پافشاری برای ساخت جاده دوم برای این روستای کوچک و پرحاشیه وجود دارد، در حالی که کوتاه شدن چند کیلومتری مسیر دسترسی اهالی این روستا بهایی به قیمت نابودی چند صد و یا شاید چند هزار درخت کهنسال بلوط، گردو، زبان گنجشک و … خواهد داشت. البته سال گذشته پیشنهاد احداث جاده دوم به دلیل عبور از رویشگاه جنگلی زاگرس و احتمال نابودی چهار هزار درخت بلوط از سوی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان مورد قبول واقع نشد، اما حالا دوباره پیگیری‌های احداث آن با طرح و نقشه‌ای که هنوز اداره کل منابع طبیعی استان از ابعاد آن ابراز بی‌اطلاعی می‌کند از سر گرفته شده است.
روستای وزوه یک جاده دارد که از پشندگان به کلوسه و از آنجا به وَستِگان و کاهگان و سپس به گوکان و وِزوه می‌رود، جادهای که بنا به گفته فعالان محیط زیستِ فریدونشهر، اگرچه خاکی است؛ اما می‌توان همان را آسفالت و ساماندهی کرد، به گفته آنها مسیر انتخاب شده برای جاده دوم با توجه به شیب تند و لایه‌های سست خاک با بارندگی‌ها ریزش خواهد کرد و با صرف هزینه‌های زیاد عاقبت بدون استفاده خواهد شد؛ این همان اتفاقی است که پیشتر هم دریکی از روستاهای نزدیک وزوه تجربه شد، روستایی به نام «مصیر» که جاده احداثی برای آن به دلیل خاک سست به همراه شیب تند دره با بارندگی‌هایی که همه خاک و سنگ را به داخل رودخانه یَلان تخلیه می‌کرد، اکنون بدون استفاده مانده است.
نصرت‌الله تواضع از فعالان محیط‌زیست فریدونشهر می‌گوید: «اینکه گفته می‌شود با احداث جاده گوکان – وزوه مشکل راه ارتباطی چندین روستا حل خواهد شد، درست نیست و از گوکان به وزوه و در مسیر دنبالِ رودخانه گوکان که برای احداث جاده انتخاب شده است، روستایی جز وزوه در کار نیست.»
او ادامه می‌دهد: «در فصل تابستان و هنگام ییلاق، تعداد خانوارها در وزوه شاید بیشتر از ۱۰ خانوار باشد، اما در زمستان‌ها، حدود هفت یا هشت خانوار بیشتر نیستند، یک جاده هم دارند که پیشتر از دل جنگل‌ها کشیده شده و از همان طریق هم تامین می‌شوند، اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیز به طور مرتب به آنها کپسول گاز می‌دهد تا برای سوخت از چوب درختان جنگل استفاده نکنند.»
طرح دوباره احداث این جاده چه دلیلی دارد؟
اسفند ماه سال 99، خبرگزاری ایرنا با گزارشی با عنوان «احداث جاده به قیمت نابودی چهار هزار بلوط در اصفهان» به بررسی ابعاد ماجرای جاده دوم روستای وزوه پرداخت و در آن گزارش، مسوولان اداره‌های کل منابع طبیعی استان اصفهان و راهداری و حمل ونقل جادهای این استان بر مخالفت خود با ساخت این جاده تاکید کردند، پس طرح دوباره احداث این جاده نشان از چه چیز دارد؟
مهندس محمدعلی کاظمی مدیرکل منابع طبیعی آبخیزداری استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ترابران در خصوص جزئیات این طرح، بیان داشت: «سال گذشته این طرح از طرف گروه جهادی شهید محمدی در سه فاز به فرمانداری ارائه شد که فاز اول حذف گردنه کیوارستان، فاز دوم احداث جادهای از روستای گوکان به وزوه به طول 8 کیلومتر و فاز سوم جادهای از روستای وزوه به کاهگانک بود.»
او در ادامه گفت: «فاز اول این طرح را قرارگاه خاتم پس از موافقت سازمان‌های متولی آغاز کرده که تاکنون حدود 70 درصد پیشرفت فیزیکی داشته، اما فاز دوم با توجه به مسیر صعب‌العبور و نابودی جنگل‌ها به دلیل آسیب‌های وارده متوقف شد و فاز سوم هم کاملا رد و قرار بر بررسی و اصلاح مسیر قبلی شد.»
کاظمی توضیح داد: «پیشنهاد مسیر جدید از سوی گروه جهادی فقط در حد یک نامه از اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جادهای به فرمانداری شهرستان فریدونشهر ارسال و یک رونوشت از آن به اداره کل منابع طبیعی استان داده شده که هیچ پیوستی نداشته است.»
او با تاکید بر اینکه متولی جاده‌سازی از نظر این اداره کل، صرفا اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جادهای است، موافقت منابع طبیعی را منوط به تائید اداره کل راهداری و محیط‌زیست می‌داند و می‌افزاید: «پس از تائید این دو نهاد، سازمان منابع طبیعی از لحاظ فنی این طرح را بررسی می‌کند و به شرط حداقل تخریب جنگل‌ها و منابع طبیعی مجوز می‌دهد.»
این در حالی است که پیشتر سعید خدابخشی سرپرست اداره نظارت بر ساخت راه‌های فرعی و روستایی اعلام کرده بود که اجرای تونل گردنه کلوسه که در محور اصلی ارتباطی از فریدونشهر به پشتکوه است در دستور کار آنهاست و با اجرای آن احداث جاده دوم روستای وزوه توجیهی ندارد، به گفته وی با احداث این تونل هم مسیر ایمن می‌شود و هم مشکل راهبندان زمستان حل خواهد شد.
رفع محرومیت و اشتغالزایی برای یک روستای 10 خانواره؟!
اما ببینیم موافقان ساخت جاده جدید چه می‌گویند. مهدی عابدی، مسئول گروه جهادی شهید جواد محمدی، این گفته کارشناسان و فعالان منابع طبیعی را که برای کشیدن این جاده چهار هزار درخت بلوط نابود می‌شد نادرست می‌داند و می‌گوید: «این جاده حق مردم است و باید احداث شود. باز کردن این گردنه در دوران بارش برف، همواره جزء دغدغه‌های راهداری است و این جاده، پنج گردنه بزرگ در پشتکوه را حذف می‌کند.»
او با اشاره به اینکه حدود ۲۵ روستا از این جاده استفاده می کنند، از افرادی که مخالف طرح هستند انتقاد می‌کند: «بهترین توجیه اقتصادی برای کشیدن جاده، این است که اشتغالزایی می‌کند و مردم آن منطقه را به توانمندی می‌رساند و معیشت‌شان خوب می‌شود.»
البته رییس سازمان بسیج سازندگی استان اصفهان در این زمینه به ایرنا گفته است: «پارسال که این موضوع مطرح شد، به اداره راهداری گفتم شما هستید که به عنوان متصدی امر باید طرح را کامل کنید، اگر این جاده تایید و تامین اعتبار شود، ما هم به کمک شما می‌آییم تا طرح را اجرا کنیم، ولی اگر مشکلاتی با محیط زیست و یا منابع طبیعی داشته باشد، ما به هیچ عنوان ورود نمی‌کنیم.»
سرهنگ حسین انوری، با تاکید بر اینکه تلاش سپاه برای محرومیت‌زدایی است، تاکید کرد: «به ما پیشنهاد شده که برای ساخت این جاده به اداره راه استان اصفهان کمک کنیم، وگرنه این جادهای نیست که سپاه بر ساخت آن اصرار داشته باشد. نقشه‌برداری و طراحی جاده جدید انجام شده و در اختیار اداره راهداری و حمل‌ونقل جادهای قرار گرفته است. از مسئولان خواسته‌ایم با استعلام قانونی از دستگاه‌های مربوطه به طور مشخص به ما اعلام کنند احداث جاده در مسیر پیشنهادی هیچ مشکلی ندارد.»
انوری افزود: «اغلب جاده‌های این منطقه در ذخیره‌گاه محیط زیستی و جنگل‌های پشتکوه ساخته شدند، اما در مسیری که ما نقشه‌برداری کرده‌ایم، جنگلی وجود ندارد و جاده به‌نحوی طراحی شده که در حاشیه رودخانه قرار بگیرد. در نهایت اگر ساخت این جاده از سوی اداره راه استان پذیرفته شود، در اجرای پروژه به آنها کمک می‌کنیم. البته اگر طراحی جدیدی هم که مورد تأیید سازمان منابع طبیعی باشد، ارائه کنند آمادگی داریم به آنها کمک کنیم.»
کشمکش بر سر اثبات وجود بافت جنگلی در منطقه
ادعای عدم وجود بافت جنگلی در مسیر، در حالی عنوان می‌شود که نائب رئیس انجمن دوستداران طبیعت فریدونشهر می‌گوید: «اجرای این طرح علاوه بر خسارت جبران‌ناپذیر محیط‌زیستی و تهدید معیشت روستاییان، دسترسی متجاوزان برای غارت جنگل و قاچاق چوب و شکار حیوانات را نیز فراهم می‌کند.»
نصرت‌الله تواضع می‌گوید: «شیب منطقه زیاد است و فضای لازم برای عملیات جاده‌سازی وجود ندارد. مسیری هم که برای احداث جاده انتخاب شده، در مسیر رودخانه گوکان و پوشیده از جنگل است و با احداث جاده، پوشش گیاهی و خاک خود به خود در کف دره تخلیه شده، اکوسیستم رودخانه را به هم می‌زند و خسارات جبران‌ناپذیری به بار می‌آورد.»
او احداث جاده غیرضروری فریدونشهر به روستای مصر از طریق تنگه دره میلگان با صرفه هزینه میلیاردی را نیز یادآور می‌شود و توضیح می‌دهد: «در آن طرح هزاران تن خاک مرتفع را برای تسطیح مسیر سنگلاخی تراشیدند، اما چند ماه بعد، آب‌های سیلابی بهاری همه خاک و سنگ را همراه خود در دره خدنگستان و رودخانه یلان تخلیه کرد. در واقع نه‌فقط جادهای ساخته نشد، بلکه جاده مال‌رو تنگه حالا حتی برای عبور دام عشایر هم بسته است.»
نایب رئیس انجمن دوستداران طبیعت فریدونشهر همچنین به حفر تونل چشمه لنگان نیز اشاره می‌کند: «با حفر این تونل حدود ۴ روستا و ۵۳ مزرعه خسارت دیدند و تونل، آب چشمه‌ها و قنات‌ها را زه‌کشی کرد و ۸۰ درصد از آب مزارع کم شد. بعد از چند سال بررسی و کار کارشناسی، دولت تصویب کرد ۴۵۰ لیتر در ثانیه آب خسارتی (و نه حقابه) بابت این زیان به کشاورزان برگردانده شود، اما نزدیک ۲۰ سال است این مصوبه هنوز به سرانجام نرسیده و حدود ۶۰۰ خانوار خسارت زیادی دیده‌اند که امیدواریم این خسارت جبران شود.»
عبدالرضا مهاجری معاون فنی اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان نیز ادعاهای مربوط به نبود پوشش گیاهی به صورت جنگل در این منطقه را رد کرده و تصریح می‌کند: «جاده ای که قرار است از گوگان به وزوه کشیده شود و از وزوه به کاهگانک برود، جاده میانبری است که راه ۲ روستا را کاهش می‌دهد، ولی در ازای این جاده که از کنار رودخانه گوکان زده می‌شود نزدیک ۲ هزار درخت بلوط و درختچه جنگلی باید قطع شود و حدود ۲ هزار درخت هم در زدن این جاده، زیر ترانشه‌ها مدفون می‌شود.»
او یادآور می‌شود: «اگر این جاده احداث شود بسیاری از این گیاهانی که نمونه هستند و فقط در ایران مرکزی رویش می‌کنند؛ نابود می‌شوند. ۴۶ درصد گیاهانی که در ایران مرکزی داریم، انحصاری هستند و در هیچ کجای کره زمین نمی‌توان آنها را پیدا کرد، پس ما باید در جهت حفظ این ذخایر ژنتیکی همت کنیم.»
اما مرتضی برزوزاده، رئیس اداره جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان معتقد است که هدف از ساخت این جاده کمک به مردم منطقه نیست و اهداف دیگری وجود دارد که موجب نگرانی از پیگیری این موضوع از طریق مقامات شده است. او به ایرنا گفته که شاید احداث این جاده برای مقامات با توسل به محرومیت‌زدایی توجیه شده باشد.
او با ابراز تاسف از اینکه برای ساخت این جاده حدود ۲ هزار درخت بلوط با حداقل عمر ۵۰۰ سال و انبوهی از درختچه‌های جنگلی قطع شود، ادامه می‌دهد: «بارها اعلام کردیم این طرح، توجیهی ندارد و اجرای آن ضربه مهلکی به گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه خواهد زد. مخالفت خود را به سازمان راهداری هم اعلام کردیم، اما با وجود مخالفت‌ها برخی همچنان پیگیر احداث این جاده هستند.»
متاسفانه علی‌رغم تلاش برای گفت‌وگو با معاون راهداری استان اصفهان، او نسبت به زوایای مختلف ساخت جاده مذکور اظهار بی‌اطلاعی کرد و حاضر به صحبت با خبرنگار ترابران نشد، اما در نهایت روابط عمومی سازمان راهداری اصفهان به خبرنگار ترابران گفت: «سازمان راهداری با کلیات این طرح به 2 شرط موافقت خود را اعلام کرده که این موافقت مشروط به تایید و موافقت سازمان منابع طبیعی بوده و همچنین به جای تخریب و برش کامل کوه باید ترانشه های بالای 50 متر تونل زده شود تا حداقل تخریب را داشته باشد.»
باتوجه به ارائه دوباره این طرح پس از یکسال، در ارتباط با تفاوت‌ها و یا شاید اصلاحات طرح امسال بررسی‌هایی انجام شد، اما طی صحبت با مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان متوجه شدیم که تغییر چندانی نداشته و فقط به جای 4000 اصله درخت، احتمالا حدود 1000 تا 1500 درخت قطع می‌شود؛ این در حالی است که قطع درختان اولین آسیب ساخت چنین جادهای به منابع طبیعی استان است نه آخرین آن؛ چراکه قطعا پس از احداث و ایجاد دسترسی مجدد به جنگل‌های زاگرس، شاید بیشتر از اهالی یک روستای 10 خانواری، این دسترسی متجاوزان برای ساخت‌و‌ساز‌های غیرمجاز، جنگل‌خواری، قطع درختان و قاچاق چوب و همچنین شکار حیوانات است که افزایش می‌یابد.
حالا سوال اصلی این است؛ به راستی کوتاه شدن چند کیلومتری مسیر آنهم فقط برای یک روستای کم جمعیت، ارزش قطع هزاران اصله درخت که از بهترین و منحصر به فردترین ثروت های طبیعی کشور است، دارد؟
