ترابران- وزارت تجارت افغانستان اعلام کرده به‌زودی کامیون‌های افغانستان از دو بندر «آقنه» در ولایت فاریاب در شمال و بندر مرزی «تورغندی» در ولایت هرات در غرب افغانستان از مسیر راه لاجورد عازم اروپا می‌شوند.

او گفت که مسیر «راه لاجورد» از افغانستان آغاز می‌شود، به بندر ترکمن‌باشی در کشور ترکمنستان می‌رسد و سپس از مسیر شهر باکو در آذربایجان به منطقه تفلیس گرجستان وصل می‌شود و از تفلیس به طرف کارس در ترکیه می‌رود. این مسیر از کارس به استانبول و از آنجا تا اروپا ادامه می‌یابد. دولت افغانستان این مسیر را یکی از کوتاه‌ترین، مطمئن‌ترین و ساده‌ترین راه‌ها برای افغانستان توصیف کرده‌ است.

در مطلب حاضر، کارشناس بنادر و دریانوردی کشور، ضمن معرفی و بیان جزییات سرمایه‌گذاری، ویژگی‌ها و مزیت‌های این کریدور جدید، در خصوص حذف تدریجی ایران از مسیرهای ترانزیتی هشدار می‌دهد.

 مصطفی ملکی

کارشناس بنادر و دریانوردی

افغانستان که كشوري محصور در خشكي است، در سال‌های گذشته به‌ویژه در سه سال اخیر، صاحب 5 کریدور بین‌المللی جدید ترانزیتی و ریلی شده‌ و حال با امضای توافقنامه راه لاجورد با ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه در هفتمین نشست سازمان همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای برای افغانستان ((RECCA، در نظر دارد زمینه‌های سرمایه‌گذاری، اشتغال و تولید را میسر ساخته و با راه‌اندازی این کریدور جهت توسعه و رشد اقتصادی گام‌های مهم و موثری بردارد.

به‌تازگی، بانک جهانی اعلام کرده که رشد اقتصادی افغانستان با چشم‌انداز روشن روبه‌رو است و به رشد 6/2 درصد در سال ٢٠١٧ دست ‌یافته است. این در حالی است که این منبع معتبر بین‌المللی، رشد اقتصادی افغانستان در سال ٢٠١٨ را 2/3 درصد پیش‌بینی کرده است. در اوایل سال جاری میلادی نیز صندوق بین‌المللی پول، با انتشار مقاله‌ای به قلم «کريستوف دیون والد»، معاون رئيس صندوق و رابرت چيتز اقتصاددان ارشد اين نهاد مالی و پولی جهانی، تایید کرد تلاش‌های دولت در بخش تدوین عوامل، پیوستن به سازمان‌های اقتصادی- تجارتی جهانی، وصل شدن به کشورهای منطقه، ایجاد دهلیز و کریدورهای متعدد تجارتی و ترانزیتی، اصلاحات مالی و گره زدن افغانستان به اقتصاد منطقه و جهان و… که چشم‌انداز اقتصادی امیدوارکننده‌ای برای این کشور رقم زده است.

معرفی کریدور لاجورد

در نظر است برای نخستین بار کالاهای تجاری و بازرگانی کشور افغانستان از طریق کریدور جدیدی به‌عنوان راه لاجورد (به لاتین؛ Lapis lazuli) به کشورهای اروپایی انتقال یابد. این کریدور، افغانستان را از مسیرهای ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه به اروپا وصل می‌کند. قرار است محموله‌ای شامل کالاهای بازرگانی و تجاری از مرز گمرکی و زمینی تورغندی در ولایت فاریاب و همزمان محموله‌ی دومی نیز از مرز گمرکی و زمینی آقینه در ولایت هرات بین مرزهای مشترک افغانستان و ترکمنستان به‌صورت آزمایشی برای انتقال به اروپا فرستاده شود که با گذشتن از کریدور ترانزیتی بندر ترکمن‌باشی در ترکمنستان و از طریق دریای خزر به بنادر باکو و الات در جمهوری آذربایجان و ازآنجا با استفاده از راه زمینی به تفلیس پایتخت گرجستان و به بنادر پوتی و باتومی در دریای سیاه و از طریق شهر کارس به بنادر استانبول ترکیه و در نهایت به اروپا منتقل شود.

این کریدور از شهر «مزار شریف» آغاز و به خط ریلی ترکمنستان متصل می‌شود و سپس با رسیدن به کرانه دریای خزر، از راه خط دریایی ترکمن‌باشی به باکو، در آن سوی دریای خزر، کالاها را تخلیه می‌کند و با خط ریلی باکو به بندر حیدرپاشا در شمال غرب ترکیه و سپس اروپا متصل می‌شود؛ یعنی راهی نزدیک‌تر از مسیر «هرات به خواف» و سپس اتصال به شبکه ریلی ایران که هم‌اکنون در حال ساخت است.

افغان‌ها معتقدند که این مسیر، جاده‌ای تاریخی است که از حدود دو هزار سال قبل برای صادرات لاجورد بدخشان در شمال شرق افغانستان به کشورهای آسیای میانه و اروپا مورد استفاده قرار داشت و به همین دلیل هم «راه لاجورد» نامیده شده است.

ترکیه برای دسترسی به آسیای مرکزی بدون حضور ایران، در نشستی در ترکمنستان، با تکیه‌ بر انجمن کشورهای ترک‌زبان و با شعار اتصال این کشورها از ارومچی تا استانبول، «طرح راه لاجورد» را مطرح کرده که در آن بااتصال بنادر ترکمن‌باشی ترکمنستان و آکتائو قزاقستان به بندر باکو، مسیر جاده‌ای ایران حذف خواهد شد.

اهداف افغانستان از ایجاد کریدور لاجورد

هدف از راه‌اندازی كريدور لاجورد، افزایش همکاری‌ها و اتصال شبکه‌های اقتصادی منطقه میان کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه اعلام شده و به همین منظور مذاکرات روی بهسازی زیرساخت‌های جاده‌ای، ریلی، دریایی و دستورالعمل ترانزیتی میان این کشورها در حال پیگیری است؛ اما مسلما راه‌اندازی این کریدور تنها با هدف توسعه بازرگانی بین‌المللی انجام ‌نشده و به‌طور حتم به ملاحظات سیاسی نیز گره خورده است.

به عنوان نمونه، یکی از اهداف تجاری ترکیه از راه‌اندازی کریدور مذکور بی‌شک دسترسی به بازار پهناور و فرصت تجاری چین خواهد بود، بنابراین به‌منظور رهایی از وابستگی به ایران، به‌شدت از ساخت این کریدور پشتیبانی می‌کند. آنچه ترکیه به‌خصوص پس از شکل‌گیری جنگ‌های خاورمیانه و سهم کشی‌های سیاسی آنکارا به دنبال آن بوده، استقلال از محور ترانزیتی ایران در جهت تضعیف یکی از بزرگ‌ترین شاهراه‌های ارتباطی منطقه (محور ترانزیتی ایران) و تضعیف بازارهای بین‌المللی کشورمان با استفاده از همکاری در پروژه‌های مختلف تجاری و استراتژیکی مانند پروژه گازی تورکیش استریم برای انتقال گاز روسیه به اروپا (به‌عنوان رقیبی برای گاز صادراتی ایران) و یا پروژه کریدور ریلی باکو – تفلیس– کارس بوده است (خط لوله ترکیش استریم، گاز روسیه را با عبور از اعماق دریای سیاه به ترکیه و سپس به یونان منتقل خواهد کرد و این گاز پس از یونان به مناطق جنوبی اروپا منتقل خواهد شد.)

افغانستان نیز با اینکه در یک خط ترانزیت ریلی با ایران هم‌پیمان شده و قرار است بخشی از راه‌آهن «کاشغر به هرات» از این کشور گذشته و به شمال شرق ایران برسد، به دنبال راهی برای دور زدن ایران و افزایش درآمدهای ترانزیتی است. آنها بر این باورند که ترانزیت کالا از مسیر ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه و از طریق جاده و خط آهن، مناسب‌ترین راه تجارت میان افغانستان، آسیای میانه، قفقاز، بالکان و اروپای مرکزی و همچنین اتصال آسیای جنوبی با کشورهای اروپایی است. اهمیت این طرح برای افغانستان، کوتاه‌تر، ارزان‌تر و مطمئن‌تر بودن این کریدور برای رسیدن به مناطق مذکور است (ادامه این مسیر به سمت هرات از طریق کریدور زمرد خواهد بود.)

برنامه‌های ترانزیتی کشور افغانستان

افغانستان به خاطر نداشتن مرزهای آبی یکی از کشورهای آسیب‌پذیر است. این کشور به دلیل منازعات سیاسی همواره با پاکستان مشکل داشته و یکی از این موارد حاد زمانی بود که در سال ۱۹۶۱ پاکستان مرزهای خود را بر روی افغانستان بست. این امر مشکلات اقتصادی جدی برای افغانستان به‌وجود آورد، بنابراین افغانستان برای راه یافتن به آب‌های جهان و رهایی از وابستگی مسیر ترانزیتی پاکستان که همواره به‌عنوان ابزار فشار سیاسی در مقابل این کشور استفاده‌شده، درصدد ایجاد ابتکارات ترانزیتی نو است.

طرح جامع افغانستان بر اساس توسعه خطوط ريلي اين كشور با عرضی متناسب با خطوط استاندارد تدوین ‌شده است. اين در حالي است كه مسيرهاي اتصال چين به اروپا از طريق كشورهاي آسياي مركزي، نيازمند تعويض بوژي است، بنابراین اتصال ريلي ايران به افغانستان، می‌تواند آلترناتيو مناسب‌تری براي اتصال چين به اروپا محسوب گردد.

افتتاح عملی پروژه‌های بزرگ منطقه‌ای و بهره‌برداری از طرح‌های كلان و راهبردی اين کشور از اقدامات اقتصادی بود که عملا باعث دمیده شدن امید به کالبد کسب‌وکار در کشور افغانستان شده است ازجمله:

– خط لوله انتقال گاز ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، هندوستان (TAPI): اين خط لوله به طول 1814 کیلومتر بخشی از نیاز گازی سه کشور افغانستان، پاکستان و هندوستان را از كشور تركمنستان تامین خواهد كرد و قرار است تا سال 2019 میلادی به‌طور کامل به بهره‌برداری برسد.

– پیوستن افغانستان به پروژه یک كمربند – یک ‌راه (BRI) چين: پس از امضای یادداشت‌تفاهم در ماه می 2016 میان وزرای امور خارجه افغانستان و چین در پکن، اولین قطار باری در تاریخ 7 سپتامبر سال 2016، بعد از پیمودن 7300 کیلومتر در یک سفر 14 روزه، از شرق چین به ایستگاه راه‌آهن حیرتان در شمال افغانستان (در مرز ازبکستان) رسید. براساس این تفاهم‌نامه، کالاهای افغانستان ازجمله سنگ مرمر، چرم، پشم، زعفران، میوه‌های خشک و … از طریق این خط آهن به چین منتقل می‌شوند.

– کریدور لاجورد و موافقت‌نامه جديد آن با هدف اتصال جاده‌ای- ريلي- دريايي كشور افغانستان به اروپا از طريق كشورهاي ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه.

– كريدور حمل‌ونقل و ترانزيت بین‌المللی چابهار (موافقتنامه چابهار) که در ماه می سال2016  به امضا رسید، زمینه را برای سرمایه‌گذاری‌های جدید هند در بندر چابهار و ایجاد یک کریدور حمل‌ونقلی برای انتقال و ترانزیت آسان کالا و خدمات از طریق بندر چابهار میان ایران، افغانستان و هند فراهم می‌کند.

– كريدور خط آهن پنج‌جانبه (KTAI + CHINA): این خط آهن به طول 2100 کیلومتر از چین شروع شده و با گذر از قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان به ایران می‌رسد. نزدیک به 1148 کیلومتر از این خط آهن از خاک افغانستان عبور خواهد کرد. مطالعات امکان‌سنجی این کری دور در حال انجام است. برای تامین اعتبار احداث بخشی که مربوط افغانستان می‌گردد، نیاز به مشارکت بخش‌های دولتی و خصوصی بین‌المللی است.

– طرح انتقال انرژی منطقه‌ای آسيای مركزی- آسيای جنوبی (1000- CASA): هدف از این پروژه، انتقال برق از قرقیزستان و تاجیکستان به افغانستان (300 مگاوات) و پاکستان (1000 مگاوات)، طی 15 سال و با مسئولیت تمدید برای 15 سال دیگر توسط چهار کشور است. این پروژه در سال 2019 به بهره‌برداری می‌رسد. طول کل پروژه 1227 کیلومتر (که 562 کیلومتر از آن در خاک افغانستان ساخته می‌شود) و حجم سرمایه‌گذاری پروژه 17/1 میلیارد دلار است که 404 میلیون دلار سهم افغانستان خواهد بود.

– خط انتقال برق 500 کیلوولت ميان تركمنستان، افغانستان و پاكستان (500 -TAP) یادداشت تفاهم این پروژه در سال2015  به امضای مقامات سه کشور رسید. بر اساس توافق صورت گرفته، مقرر است تا خط انتقال برق 500 کیلوولت از سرحد آباد ترکمنستان به مناطق غربی افغانستان و در ادامه به پاکستان کشیده شود. حجم سرمایه‌گذاری پروژه در حدود 1.2 میلیارد دلار برآورد شده است و پیش‌بینی‌شده تا مراحل اجرایی مربوطه تا سال 2019 عملیاتی گردد.

– راه ابريشم ديجيتالی (شبكه فيبر نوری افغانستان)، هدف از این پروژه، بهبود اتصال توسعه دانش اقتصادی منطقه‌ای از طریق حلقه فیبر نوری (شبکه ملی حلقه کابل فیبر نوری افغانستان) در آسیای مرکزی، جنوبی و جنوب غربی است. بعد از تکمیل این پروژه، تمامی 46000 کیلومتر شبکه کابل فیبر نوری، مناطق مختلف در سراسر افغانستان به هم وصل می‌گردد. با تحقق این شبکه افغانستان عواید فراوانی از طریق فناوری ارتباطات حاصل و ضمن تبدیل این کشور به نقطه تبادل اینترنت منطقه‌ای، به‌مثابه یک مرکز ICT قادر به ارائه خدمات برای کشورهای همسایه و منطقه است.

چشم‌انداز کریدور لاجورد برای افغانستان

افغانستان در نظر دارد با استفاده از راه لاجورد زمینه‌های سرمایه‌گذاری، اشتغال و تولید را میسر ساخته و با راه‌اندازی این مسیر جهت توسعه و رشد اقتصادی کشور گام‌های مهم و ارزنده‌ای بردارد. مسیرهای تجاری کالا به بازارهای اروپایی و دریای مدیترانه از کریدور لاجورد در هشت مسیر ذیل پیش‌بینی می‌شود:

1- ترکمنستان← آذربایجان ← گرجستان (بندر پوتی)

2- ازبکستان← قزاقستان ← آذربایجان ← گرجستان (بندر پوتی)

3- تاجیکستان← ازبکستان ← قزاقستان ← آذربایجان ← گرجستان (بندر پوتی)

4- ازبکستان← قزاقستان ← روسیه ← لاتویا (بندر ریگا)

5- تاجیکستان← ازبکستان ← قزاقستان ← روسیه ← لاتویا (بندر ریگا)

6- پاکستان (بندر کراچی) از طریق خط آهن

7- پاکستان (بندر کراچی) از طریق جاده

8- ترکمنستان← آذربایجان ← گرجستان ← ترکیه (کاراس)

وزارت راه افغانستان، بر اساس طرح‌های پیش‌بینی‌شده تا سال 2030 میلادی برای راه‌آهن این کشور اعلام کرده است که خطوط راه‌آهن مراد نظر – اقینه در مرز ترکمنستان و افغانستان و خواف – هرات در مرز ایران و افغانستان، از غرب این کشور به «حیرتان» در استان بلخ وصل می‌شود و در آینده نیز تا جنوب و شرق کشور امتداد می‌یابد و به راه‌آهن پاکستان وصل خواهد شد.

بر اساس ارزیابی‌های انجام‌شده، چنانچه این خط تکمیل شود وابستگی افغانستان به بنادر و مرز گمرکی پاکستان و مرز این کشور با افغانستان تا ۸۰ درصد کاهش خواهد یافت و تسلط پاکستان بر واردات افغانستان تا حد زیادی کم می‌شود و فشار اقتصادی پاکستان از این منظر از میان می‌رود. تاکنون نیازمندی این کشور به بنادر و گمرکات پاکستان همواره به‌عنوان یک مسئله‌ی مهم اقتصادی در توسعه‌ی تجارت و سرمایه‌گذاری مطرح بوده است.

نتایج مورد انتظار از ایجاد کریدور لاجورد

علی‌رغم و جود چالش‌های زیاد در کشور افغانستان با توجه به نبود امنيت مطمئن در جاده‌ها و خط آهن در افغانستان و واكنش کشورهای منطقه به‌ویژه روسیه نسبت به هر نوع تحركات اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی در منطقه و تاثیر کشورهای حاشیه خزر، دریای سیاه و مدیترانه در انتقال، ترانزیت و حمل‌ونقل کالا و عدم تناسب گیج‌های⁽¹⁾ خطوط ریلی در منطقه، انتظارات افغانستان از دنبال کردن راه لاجورد و مزایای آن از ایجاد این مسیر عبارت است از:

1- افغانستان می‌توانند برای انتقال و تخلیه و بارگیری کالا بدون موانع گمرکی در داخل سرزمین هر یک از کشورهای عضو رفت‌وآمد نماید.

2- تجارت، ترانزیت، حمل‌ونقل و تردد دوجانبه و یا چندجانبه میان کشورهای امضاکننده راه لاجورد گسترش می‌یابد.

3- با عضویت کشورهای بیشتر، امکان دسترسی افغانستان به دریا و آب‌های آزاد میسر می‌شود.

4- با کاهش یا حذف تعرفه و برداشتن محدودیت‌های مرتبط در کشورهای ذی‌مدخل در موافقت‌نامه، حمل‌ونقل، انتقال و ترانزیت کالای افغانی تسهیل می‌یابد.

5- كاهش در هزينه تمام‌شده انتقال کالا نسبت به راه پاكستان.

6- وصل شدن كشورهاي آسياي جنوبي به چين و كشورهاي اروپايي از طريق افغانستان.

7- رونق بخشيدن به تجارت و فعالیت‌های بازرگاني افغانستان با كشورهاي اروپايي جهت کسب درآمد.

8- كاهش و عدم وابستگي افغانستان براي انتقال کالا از مسیر كشورهاي ايران و پاكستان.

9- استفاده از سرمایه‌گذاری ۴۰ ميليارد دلاری چين در اين مسير.

10- ایجاد فرصت براي كشورهاي تركمنستان، آذربايجان و گرجستان جهت مشاركت با ناتو و اتحاديه اروپا و درنهایت مشارکت اين كشورها در جهت كاهش و عدم وابستگي به روسيه.

11- كاهش وابستگي اروپا به انرژي روسيه.

با این حال، نیاز است كه جاده‌های موجود در این مسیر به هم وصل گرديده و شبکه حمل‌ونقل واحد در این مسير ایجاد گردد. براي اين كار ضروری است كه گمرکات كشورهاي عضو اين مسير به‌صورت هماهنگ عمل نموده و به یکسان‌سازی تعرفه و یا ایجاد تعرفه واحد اقدام نموده و موانع امنيتي در این مسير كمتر شود. در این راستا گفت‌وگوهای لازم با نمایندگان مستقر در کشورهای مسیر لاجورد برای ایجاد پیوند تجاری آغاز کرده‌اند.

فاصله بین دو خط ریل در کاربری‌های گوناگون و کشورهای مختلف تغییر می‌کند. به فاصله دو خط ریل یعنی از لبه درونی یک خط تا خط دیگر که به‌صورت موازی نصب می‌شوند، «گیژ» یا گیج (Track gauge) می‌گویند. اکنون افغانستان با سه نوع گیج روبرو است. خط آهن اروپایی با عرض ۱۴۳ سانتی‌متر که از ایران می‌آید، خط آهن روسیه با عرض ۱۵۲ سانتی‌متر، انگلیسی از پاکستان و هند با عرض ۱۶۷ سانتی‌متر.

رئیس بخش همکاری اقتصادی وزارت خارجه افغانستان می‌گوید مطالعات فنی در این زمینه انجام شده، گیجی که از شمال وارد افغانستان شده همان عرض ۱۵۲ سانتی‌متر است که در کشورهای مسیر تا باکو از همین گیج استفاده می‌شود و به دلیل اینکه اموال در بندر ترکمن‌باشی تخلیه و دوباره بارگیری می‌شود تفاوت گیج، مشکلی را ایجاد نمی‌کند، زیرا در باکو نیز گیج اروپایی استفاده می‌شود، همانند ترکیه. مشکل اصلی در داخل افغانستان است که این کشور در نظر دارد با بودجه ۲۰۰ میلیون دلاری که امارات  متقبل آن خواهد شد، برای ساخت ۵ بندر خشکی سرمایه‌گذاری کند.

مرز گمرکی آقینه که آغاز راه لاجورد است، اکنون به روی کالاهای بازرگانی کشور افغانستان باز است، اما هم‌اکنون از طریق این مرز فقط با کشورهای آسیای میانه دادوستد می‌شود. گفته‌ می‌شود با اجرایی شدن موافقت‌نامه‌ پنج‌جانبه، تولیدات و کالاهای داخلی کشور افغانستان به‌ویژه زعفران، فرش (قالین) و نبات‌های طبی که بازار خوبی در اروپا دارد؛ از این راه انتقال خواهد یافت.

متن موافقت‌نامه راه لاجورد شامل چهار بخش و ۲۲ ماده هست:

– بخش اول، شامل موضوعات عمومی و تعاریف است.

– بخش دوم، راجع به تسهیلات مربوط به ترانزیت، شامل: تسهیلات زیربنایی، حمل‌ونقل چندوجهی، مصونیت ترافیک ترانزیت، ویزا، اسناد وسایط نقلیه، همکاری‌های متقابل در پذیرش اسناد وسایط نقلیه، مرزها و تسهیلات مرزی و همچنین تسهیلات مربوط خطوط آهن است.

– بخش سوم، مربوط به موضوعات گمرکی، شامل عوارض گمرکی و مالیات، سیستم ترانزیت گمرکات و ساده‌سازی فرآیندهای گمرکی می‌باشد.

– بخش چهارم، شامل موضوعات متفرقه، ازجمله ایجاد گروه مشورتی مشترک جهت اجرای موافقتنامه و پیگیری‌های مربوطه می‌باشد.

در مسیر ترانزیتی لاجورد انتقال کالا و مسافر با استفاده از حمل‌ونقل زمینی به‌صورت جاده‌ای‌ و خط آهن، دریایی توسط کشتی و هوایی صورت خواهد گرفت. به عبارتی نوع حمل‌ونقل، چندمنظوره و چندوجهی خواهد بود که در نوع خود در منطقه شاید اهمیت زیادی داشته باشد. شیوه حمل‌ونقل چندمنظوره و چندوجهی باعث ایجاد فرصت‌های بیشتر در مبادلات اقتصادی در افغانستان می‌گردد.

از نگاه فاصله، زمان و قیمت، مسیر راه لاجورد می‌تواند کالای افغانی و بالعکس کالای اروپایی را به افغانستان در کم‌ترین زمان یعنی ۶ تا ۷ روز انتقال دهد. قیمت هر کانتینر از این مسیر به مرز گمرکی حیرتان (شهر کوچکی در سرحد بین ازبکستان و افغانستان )، بندر کراچی یا بندرعباس یک هزارتا یک هزار و پانصد دلار آمریکا کم‌تر هزینه برمی‌دارد و ازنظر فاصله نیز کوتاه‌تر است. این مسیر افغانستان را در مسیر کریدور ترانزیتی جدید به اروپا قرار می‌دهد و در آینده با اتصال کشورهای تاجیکستان، قرقیزستان و چین هشت کشور را با هم وصل خواهد کرد که از چین آغاز و به اروپا ختم می‌شود. در حال حاضر دو مسیر مشابه از چین به‌سوی اروپا وجود دارد.

و سرانجام شاید باید تمام اطلاعات پیش‌گفته را چنین خلاصه کرد که تحولات سیاسی اقتصادی در منطقه از یک‌سو و طولانی بودن زمان انجام پروژه‌های عمرانی در ایران از سوی دیگر، موجب ایجاد «مسیرهای جایگزین» و حذف تدریجی ایران از مسیرهای ترانزیتی خواهد بود.

مشکلات فراروی کریدور لاجورد

در انتقال و حمل‌ونقل کالا و محموله‌های تجاری همیشه باید به دو متغیر اساسی هزینه و زمان توجه شود:

با توجه به دو عامل بالا و با یک نگاه کلی، شايد کریدور لاجورد ازنظر هزینه و مدت‌زمان انتقال کالای تجار کشور افغانستان مقرون‌به‌صرفه نباشد. بر اساس برآورد‌ اولیه هزینه‌ خدمات انتقال یک محموله ۲۰ فوت از مرز تورغندی تا ترکیه از طریق جاده، تقریبا ۵۵۰۰ دلار آمریکا هزینه و ۱3 روز زمان لازم است تا محموله به مقصد نهایی‌ در ترکیه برسد. درصورتی‌که انتقال این محموله از مسیر ایران به 3 الی 5 روز زمان نیاز دارد و هزینه‌ انتقال نیز حدودا مبلغی معادل 1500 الی 2000 دلار آمریکا خواهد بود.

بنابراين عملیاتی شدن کریدور لاجورد به عوامل متعدد سیاسی و اقتصادی وابسته است:

1- تحریم‌های ایالات‌متحده‌ علیه ایران و پهلو نگرفتن کشتی‌ها در بندرعباس بنا به‌ضرورت، تجار افغانی را مقید می‌سازد تا انتقال محموله‌های خود را از مسیر راه لاجورد انجام دهند.

2- مسئله‌ رقابتی بودن کالا و محصولات افغانی نیز می‌تواند در عملیاتی شدن این کریدور نقش مهمی ایفا کند. بايد ديد آيا با افزایش هزینه تمام‌شده کالا از طریق راه لاجورد، محصولات افغانی در بازارهای ترکیه و اروپا مقرون‌به‌صرفه خواهند بود.

3- نکته‌ی دیگری که می‌تواند منتج به عملیاتی نشدن کریدور لاجورد شود، این است که راه لاجورد فقط به کشورهای شامل این موافقتنامه محدود شود. اگر مسیر موافقتنامه‌ راه لاجورد از طریق گرجستان به سایر کشورها، از جمله روسیه و با استفاده از بندر آمستردام هلند به سایر کشورهای اروپایی گسترش نیابد، این مسیر زمان‌بر و هزینه‌زا خواهد بود.

 

 

جدول 1- مسافت و زمان مسیرهای ترانزیتی کشور افغانستان و کریدور لاجورد

مسیر						کل مسیر	جاده‌ای	ریلی	زمان	تاخیر	کل زمان
کابل	ترکمنستان	قزاقستان	آذربایجان	گرجستان (پوتی)		3314	1014	2300	10	2	12
کابل	ازبکستان	قزاقستان	آذربایجان	گرجستان (پوتی)		3760	420	3340	14	2	16
کابل	ازبکستان	قزاقستان	روسیه	لیتوانی (ریگا)		6280	1197	5083	16	2	18
کابل	تاجیکستان	ازبکستان	قزاقستان	روسیه	لیتوانی (ریگا)	4510	450	4060	20	2	22
کابل	تاجیکستان	ازبکستان	قزاقستان	آذربایجان	گرجستان (پوتی)	1500	0	1500	22	2	24
کابل		پاکستان (بندر کراچی) جاده‌ای و ریلی				1970	288	1682	15	10	25
کابل	ترکمنستان	آذربایجان	گرجستان		ترکیه (کاراس)	3353	3353	–	11	2	13