خسارت 35 هزار میلیارد تومانی صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات و خسارت 45 هزار میلیارد تومانی سایر کسب‌وکارها، فقط زیان یک ماه قطعی اینترنت بین‌المللی، کاهش سرعت اینترنت و فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی در ایران است. این اعداد و ارقام که حاصل بررسی اتاق تهران است، وقتی بیشتر شوک‌آور می‌شوند که بدانیم مجموع درآمد فروش نفت ایران در سال گذشته، 100 هزار میلیارد تومان بوده است، یعنی کمی بیشتر از رقم زیان یک ماهه کسب‌وکارها! ناگفته پیداست که بیشترین زیان این وضعیت متوجه کسب‌وکارهای اینستاگرامی بوده است. بنا به روایت اتاق، بین 500 تا 700 هزار کسب‌وکار اینترنتی ایرانی در اینستاگرام فعالیت دارند و مختل شدن فعالیت آنها، معیشت حدود 3 میلیون نفر را به‌طور مستقیم و درآمد حدود 8 میلیون نفر را به‌طور غیرمستقیم تحت تاثیر قرار داده است. در کنار خسارت‌های میلیاردی به کسب‌وکارها و اقتصاد ملی، وضعیت این روزهای اینترنت تبعات ناخوشایند دیگری نیز دارد، از بیکاری عده‌ای از مردم و افزایش تمایل به مهاجرت در ایرانیان گرفته تا بی‌اعتمادی شرکای تجاری خارجی و کاهش سرمایه‌گذاری دیگر کشورها در ایران. در چنین شرایطی، طبیعی است که وقتی وزارت اقتصاد اعلام می‌کند بسته‌ای برای جبران زیان کسب‌وکارها در نظر گرفته است، فعالان اقتصادی این زیان را جبران‌نشدنی و آن بسته را شوخی بدانند!
بیش از یک ماه از بروز اختلالاتی نظیر قطعی اینترنت بین‌الملل و محدود شدن اینترنت گوشی‌های همراه، کاهش سرعت اینترنت و فیلتر شدن واتساپ و اینستاگرام به عنوان پرکاربردترین پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی در داخل ایران می‌گذرد. قصه چرایی و چگونگی این وضعیت را همه می‌دانیم و گفتنش تکرار مکررات است؛ اما گفتنی‌تر، تاثیر نامطلوب این اختلالات بر زندگی عادی است، مردم عادی یک جور و کسب‌وکارها جوری دیگر.
روزی هزار میلیارد تومان زیان
یکی از نخستین بخش‌هایی که نسبت به اختلال اینترنت واکنش نشان داد و دست به تهیه گزارش آماری از ضرر و زیان‌های وارد شده به اقتصاد کشور زد، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران بود. بر اساس گزارش این سازمان در 10 روز نخست قطعی سراسری اینترنت، حدود 89 درصد ارتباطات شرکت‌های ایرانی با مشتریان خارجی قطع شد و حدود 76 درصد فروش یا درآمد شرکت‌های ایرانی به دلیل اختلال در بازاریابی دیجیتال افت کرد.
بنا به اعلام این سازمان، درصد شرکت‌هایی که در این مدت کاهش فروش را تجربه نکردند، تقریبا صفر است. بیش از 41 درصد شرکت‌ها 25 تا 50 درصد درآمد خود را در این مدت از دست دادند و حدود 47 درصد هم بیشتر از 50 درصد کاهش فروش داشتند. 11 درصد کسب‌وکارها نیز کمتر از 25 درصد کاهش فروش را تجربه کردند.
بنا بر این گزارش، 53 درصد مشاغل اعلام کردند در صورت تداوم اختلالات اینترنتی، روزانه 50 میلیون تومان ضرر خواهند کرد. 21 درصد نیز ضرر 50 تا 100 میلیون تومانی و حدود 18 درصد خسارت بین 100 تا 500 میلیون تومانی را گزارش کردند. حدود 8 درصد مشاغل نیز زیان روزانه خود را بالاتر از 500 میلیون تومان برآورد کردند. این گزارش مدعی است عدم‌النفع کسب‌وکارهای آنلاین در هر ساعت قطعی اینترنت برابر با یک میلیون و ۵۰۰ هزار دلار است، به عبارت دیگر این اختلالات، روزانه بیش از هزار میلیارد تومان به اقتصاد ایران زیان وارد می‌کند.
خسارت 35 هزار میلیارد تومانی به ICT
رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران، نتیجه بررسی‌های این کمیسیون درباره زیان شرکت‌ها و کسب‌وکارهای اینترنتی و سایر فعالیت‌های اقتصادی، ناشی از اختلالات اینترنت در یک ماه گذشته را در اختیار ترابران قرار داده که بیانگر اعداد بسیار بزرگی از زیان فعالیت‌های اقتصادی مجازی و غیرمجازی است.
فرزین فردیس در گفت‌وگو با ترابران با بیان اینکه بر اساس آمار بانک مرکزی، صنعت ICT تقریبا سهم 3/3 درصدی از تولید ناخالص داخلی دارد، اظهار کرد: «بخشی از خسارت‌های اختلال اینترنت، خسارت‌های مستقیمی است که به صنعت ICT وارد می‌شود (بیشتر به بخش آی‌تی و کمتر به بخش ارتباطات) پس با فرض نرخ ارز 30 هزار تومان و تولید ناخالص داخلی 350 میلیارد دلاری و قطعی 30 روزه اینترنت و در شرایطی که حدود 300 روز کاری مفید در کشور داریم، با اختلال اینترنت، حدود 35 هزار میلیارد تومان خسارت مستقیم به این حوزه وارد خواهد شد.»
خسارت 45 هزار میلیارد تومانی کسب‌وکارهای غیر ICT
او با بیان اینکه سایر فعالیت‌های اقتصادی بیرون از حوزه ICT مانند صادرکنندگان، تولیدکنندگان، شرکت‌های حمل و نقل و کشتیرانی، خرده‌فروشی و گردشگری، خرده‌فروشی‌های مرتبط با شبکه‌های اجتماعی و… نیز هر یک به شکلی از این وضعیت خسارت دیده‌اند، افزود: «بابت قطعی اینترنت بین‌الملل بیش از 45 هزار میلیارد تومان از سهم تولید ناخالص داخلی این کسب‌وکارها در معرض تهدید قرار دارد.»
به گفته رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران، صادرکنندگان در دوران قطعی و اختلال اینترنت، در برقراری ارتباط با طرف‌های تجاری خود به شدت محدودیت داشتند. او با بیان اینکه امکان تبادل اطلاعات و مذاکرات صادرکنندگان ایرانی با طرف‌های تجاری خود در روزهای اختلال اینترنت، بسیار محدود و گاه، غیرممکن بوده است، ادامه داد: «صادرکننده نمی‌تواند از طرف تجاری خود که در کشور دیگری است، درخواست کند که برای مذاکره به پلتفرم‌های داخلی ایران بیاید، روی پیام‌رسان‌های داخلی، پروفرما دریافت یا درباره قیمت بحث کند، سفارش‌گذاری شود یا درباره زمان و شرایط تحویل کالا، شرایط حمل و… گفت‌وگو کنند.»
فردیس درباره مشکلات تولیدکنندگان نیز در زمان قطعی اینترنت گفت: «تولیدکنندگان ایرانی هم برای اینکه بتوانند با طرف‌های تجاری تامین‌کننده خود گفت‌وگو و کالای در شرف حمل را هرچه سریع‌تر حمل کنند تا انبارهاشان با اتمام کالا مواجه نشده و در فرآیند تولید دچار مشکل نشوند، امکانات لازم را نداشتند و از این جهت زیان کرده‌اند. برخی از آنان نتوانستند به موقع سفارش‌گذاری کرده یا خدمات مورد نیاز را از تامین‌کنندگان خود دریافت کنند.«
رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران با اشاره به زیان کشتیرانی‌های ایرانی از اختلالات اینترنت گفت: «شرکت‌های کشتیرانی همه فعالیتشان مبتنی بر ارتباطات و تبادل داده‌های مربوط به اطلاعات مرتبط با کشتی‌ها، هواپیماها و سایر وسایل حمل‌ونقل است و در این روزها، آنها نیز نتوانسته‌اند به درستی با طرف‌های تجاری خود ارتباط برقرار کنند.»
خرده‌فروشی‌های اینستاگرامی، زیان‌دیدگان اصلی
به گفته فردیس و بنا بر گزارش تهیه شده از سوی کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران، بیشترین زیان و خسارت ناشی از مشکلات اینترنت در روزهای گذشته، متوجه خرده‌فروشی‌های اینستاگرامی بوده است. او در این زمینه گفت: «تخمین زده می‌شود که 500 تا 700 هزار فروشگاه ایرانی در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد که یک میلیون شغل به طور مستقیم ایجاد کرده است و درآمد مستقیم حدود یک میلیون نفر، یعنی حدود سه میلیون عضو خانواده در این شبکه‌ها تامین می‌شود و بر اساس تخمین‌ها، 7 تا 8 میلیون نفر نیز به طور غیرمستقیم از شرایط پیش آمده آسیب دیده‌اند، چراکه برخی افراد یا شرکت‌ها بخشی از سرویس‌های خود را به شرکت‌ها یا کسب‌وکارهای اینترنتی می‌دهند، مثلا افراد یا شرکت‌هایی در زمینه حمل‌ونقل یا تبادلات مالی مربوط به این کالاها فعالیت می‌کنند. در چنین شرایطی معمولا اقشار ضعیف‌تر، خسارت بیشتری می‌بینند، مانند زنان روستایی، کسانی که شغل دیگری نداشته و احیانا سرپرست خانواد بوده و منبع درآمد دیگری ندارند.»
رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران، با بیان اینکه برخی صاحبان فروشگاه‌های اینترنتی، فروشگاه فیزیکی هم دارند و شاید آسیب کمتری از این وضعیت دیده باشند، افزود: «به همین دلیل عدد 45 هزار میلیارد تومانی که درباره خسارت کسب‌وکارهای غیر ICT تخمین زده شده، حداکثر میزان است، نه رقم دقیق و در بخش‌های مختلف، میزان خسارت متفاوت است.»
او یادآور شد: «عدد 45 هزار میلیارد تومان به این شکل محاسبه شده که اگر سهم اقتصاد دیجیتال را 5/7 درصد در نظر بگیریم، به طور مشخص 3/3 درصد مربوط به ICT بوده و 2/4 درصد مربوط به سایر ارزش افزوده‌هایی که آی‌سی‌تی و سایر فناوری‌ها می‌توانند برای سایر صنایع و فعالیت‌های اقتصادی مانند صادرکنندگان، گردشگری، خرده‌فروشی و… ایجاد کنند.»
خسارت‌هایی که قابل جبران نیست
فردیس با بیان اینکه هزینه‌ها و خسارت‌های ایجاد شده برای کسب‌وکارها بابت قطعی اینترنت بین‌المللی قابل احصا نیست، ادامه داد: «بحث آسیب‌هایی است که به اعتبار نام ایران در ذهن سرمایه‌گذاران خارجی لطمه وارد می‌کند.»
او یادآور شد: «به تازگی گزارش‌هایی منتشر شده مبنی بر اینکه مجموع سرمایه‌گذاری در کشور در سال گذشته، 2 میلیارد دلار کاهش پیدا کرده و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ایران افغانستان بوده است. بنابراین متوجه می‌شویم که ایران اعتبار و رتبه خوبی در بحث سرمایه‌گذاری خارجی ندارد و قطعی اینترنت هم به این وضعیت دامن می‌زند.»
رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و دیجیتال اتاق تهران، افزایش تمایل به مهاجرت یا اقدام به مهاجرت را از دیگر تبعات این ماجرا دانست و افزود: «متاسفانه تمایل به مهاجرت در میان سرمایه‌های انسانی کشور به شدت در حال افزایش است. در گذشته مقصد این افراد، کانادا و امریکا و کشورهای تراز اول اروپا بود ولی این روزها بسیاری از جوانان و نخبگان حوزه فناوری، ترکیه، امارات و سایر کشورهای منطقه را هم برای مهاجرت انتخاب می‌کنند که این مساله از دو نظر برای ما زیان در پی دارد، یکی از دست دادن سرمایه‌های انسانی و دیگری این که رقبای منطقه‌ای ما با نیروی توانمند و ماهر ایرانی، روزبه روز توانمندتر می‌شوند و در آینده، در جدال‌های فناورانه‌ای که در منطقه خواهیم داشت، می‌توانند دست بالاتر را داشته باشند.»
زیان صادرات و واردات از فیلتر شبکه‌های اجتماعی
رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی گرگان نیز فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و نبود امکان برقراری ارتباط با طرف‌های خارجی را بزرگ‌ترین آسیب اختلال در وضعیت اینترنت کشور می‌داند.
علی صفرنژاد با بیان اینکه در عصر فضای مجازی به سر می‌بریم و بیشتر ارتباطات انسانی و کاری با استفاده از اینترنت و شبکه‌های مجازی است، به ترابران گفت: «دادوستد اسناد و مدارک تجاری نیز در حال حاضر با استفاده از همین شبکه‌ها و امکانات مجازی انجام می‌شود و وقتی اینترنت مختل باشد یا دسترسی به پیام‌رسان‌ها نداشته باشیم، در انتقال اسناد به مشکل بزرگی برخورد می‌کنیم و طبیعی است که کار واردات و صادرات نیز به مشکل می‌خورد.»
این فعال حوزه تجارت با بیان اینکه پس از بروز اختلال در اینترنت و فیلتر شدن واتساپ، در زمینه ارتباط با طرف‌های تجاری خارجی با مشکل مواجه شده‌‌ایم، افزود: «در دنیای کنونی، نه تنها تلفن و فاکس و نامه، دیگر منسوخ شده، بلکه ایمیل زدن هم چندان مرسوم نیست و بیشتر ارتباطات با طرف‌های خارجی و انتقال اسناد از طریق شبکه‌های اجتماعی و تلفن همراه است. در حال حاضر همه دنیا دارد از این امکانات استفاده می‌کند اما ما محروم هستیم.»
رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی گرگان با بیان اینکه جهان اقتصاد برای ما صبر نمی‌کند تا محرومیت‌ها و ممنوعیت‌هایمان برطرف شود، اضافه کرد: «دنیا راه خودش را می‌رود و از ما جدا می‌شود و دوباره رسیدن ما به دیگران مشکل می‌شود. طرف‌های تجاری قبلی ما، منتظر نمی‌مانند و همراه دیگری پیدا می‌کنند.»
این صادرکننده نمونه با بیان اینکه وعده وزارت اقتصاد مبنی بر جبران زیان کسب‌وکارها بابت اختلال اینترنت، شوخی است، اضافه کرد: چطور می‌توانند میزان زیان هر شخص یا شرکت را محاسبه کنند؟ اصلا مگر میزان زیان عدم ارتباط قابل محاسبه است؟ زیان کاری که قرار بوده آغاز کنیم اما به دلیل این وضعیت نتوانسته‌ایم، چگونه قابل محاسبه است؟
وی با بیان اینکه دولت خودش مشکلات زیادی دارد و مشکلات زیادی را هم با این تصمیم‌ها ایجاد می‌کند، یادآور شد: «دولت چگونه می‌خواهد پاسخگوی زیان کسی باشد که همه زندگی‌اش با فروش مجازی و اینترنتی تامین می‌شده است؟ این حرف‌ها پایه و اساسی ندارد و قانونی هم در زمینه فعالیت‌های اینترنتی نبوده که حالا بر مبنای آن بخواهند زیان را جبران کنند.»
ترانزیت فلج شد
یکی از فعالان حوزه ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی هم می‌گوید قطعی اینترنت ما را فلج کرده و زمان انجام کارهای یک دقیقه‌ای و یک ساعته را تبدیل به یک هفته کرده است.
یوسف مقدمی‌فر در پاسخ به ترابران با بیان اینکه اختلال اینترنت، فعالیت‌های ما در زمینه حمل و نقل بین‌المللی را فلج کرده است، گفت: «تصور کنید راننده‌ای برای بارگیری به مقصد مراجعه کرده، اما سندش مشکلی دارد. قبلا سند را با واتساپ برای ما می‌فرستاد، ما بلافاصله اصلاح و برای او ارسال می‌کردیم. یا مثلا اگر کامیون در مرز بازرگان برای خروج نیاز به سندی داشت، مثلا بارنامه ایرادی داشت یا گمرک ایرادی می‌گرفت، با واتساپ برای ما ارسال می‌کردند و ما آن را اصلاح می‌کردیم و با اتوبوس و… برای راننده می‌فرستادیم اما اکنون ارتباط ما با رانندگان قطع شده است.»
مدیرعامل شركت حمل‌ونقل بین‌المللی شنل، با بیان اینکه اکنون وضعیت به گونه‌ای است که ما برای یک کار یک دقیقه یا یک ساعته، حداقل یک هفته می‌دویم، افزود: «کمترین خسارت ما، توقف کامیون است؛ چراکه حق توقف آن در خارج از کشور روزی 250 یورو است. راننده و کامیون وقتی سوددهی دارد که در حال حرکت باشد و خوابیدن خودرو، قطعا هزینه سربار و به معنی زیان است.»
مقدمی‌فر با اشاره به وعده وزیر اقتصاد مبنی بر جبران زیان کسب‌وکارها بابت اختلال اینترنت گفت: «خسارت‌های وارد شده قابل جبران نیست. مثلا برای یک شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی چه کاری می‌خواهند بکنند؟ اگر در طول یک ماه از 50 کامیون من 40 کامیون، هرکدام 10 روز توقف داشته باشند، رقم زیانش آنقدر بالا می‌شود که وزیر اقتصاد حتی با فروش خانه‌اش هم نمی‌تواند آن را جبران کند!»
او با انتقاد از وزیر اقتصاد به دلیل تحت فشار گذاشتن بخش خصوصی در زمینه مالیات گفت: «اگر ما گزارش مالیاتی خود را یکی دو روز دیرتر بدهیم، بر اساس ماده 169 قانون مالیات‌های مستقیم، جریمه بالایی در انتظارمان است. الان هم که وضعیت اینترنت این‌گونه است و ما برای یک گزارش‌گیری، یک هفته باید زمان بگذاریم. بنابراین اگر واقعا می‌خواهند کاری در زمینه جبران زیان ما انجام دهند، اجرای همین ماده 169 را متوقف کرده یا معافیت مالیاتی در نظر بگیرند و انواع و اقسام جرایم بی‌مورد را لغو کنند.»
مقدمی‌فر با تاکید بر مساله‌ساز شدن فیلترینگ و اختلال اینترنت برای همه شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی افزود: «دولت چه حمایتی از این همه شرکت و این همه زیان می‌خواهد داشته باشد؟ این حرف‌ها همه شعار و شوخی است و هیچ جبرانی در کار نیست!»
معدن قبلا ضررهایش را داده است
اما دبیر کمیسیون معدن و صنایع معدنی خانه صنعت، معدن و تجارت ایران می‌گوید سیستم فعالیت معادن کشور به حدی سنتی بوده و این بخش به اندازه‌ای از امکانات روز دیجیتالی محروم است که قطعی و اختلال اینترنت تاثیری در عملکرد این بخش ندارد.
شهرام شریعتی در توضیح تاثیر اختلال اینترنت بر کسب‌وکارهای مرتبط با معدن به ترابران گفت: «معدن در سال‌های گذشته، همواره به صورت سنتی کار کرده و به جز برخی شرکت‌های بزرگ صنایع معدنی یا هلدینگ‌های بزرگ معدنی دولتی و نیمه‌خصوصی و خصولتی‌ها که اندکی وارد بحث دیجیتال و اینترنت معادن شده‌اند، مابقی که شامل چندین هزار معدن کوچک است، از اینترنت استفاده خاصی نمی‌کنند. درواقع دنیای معدن در ایران به اندازه‌ای محروم است که ترجیح می‌دهد با سیستم‌های سنتی، ادامه حیات دهد، به همین دلیل تاکنون در معادن هیچ نیازی به اینترنت نداشتهایم.»
او با بیان اینکه معادن در سال‌های اخیر سه بحران را پشت سر گذاشته‌اند، افزود: «بحران اول، ناشی از تحریم بود و همان قدم اول تحریم‌ها که عدم تعامل با دنیاست، باعث شد معادن ایران از ماشین‌آلات، سامانه‌ها و تکنولوژی‌های نو دنیا محروم شوند. بنابراین با توجه به اینکه معدن، اولین ضربه‌خورده بزرگ از تحریم‌ها بود، دیگر کسی به اینترنت، هوشمندسازی و دیجیتال مارکتینگ توجه نمی‌کرد، ما در زمینه پیش‌بینی‌های بازار عقب ماندیم و معادن کوچک ما از تکنولوژی روز دنیا جا ماندند. این در حالی است که ایران را یکی از غول‌های معدنی دنیا می‌دانیم و معادن ما باید رویکرد متفاوتی نسبت به کشورهایی داشته باشد که حرفی در این زمینه برای گفتن ندارند.»
دبیر کمیسیون معدن و صنایع معدنی خانه صمت ایران، با بیان اینکه دومین موضوعی که معدنکاری را در ایران و برخی کشورها عقب انداخت، کرونا بود، ادامه داد: «سومین مساله، اختلالات اینترنت است که این روزها در جریان است. از رقم‌هایی که درباره میزان خسارت اقتصاد گفته می‌شود، قطعا بخشی هم مربوط به معدن است، اما معدنی که همیشه به طور سنتی اداره شده و قرار نیست به شکل یک لکوموتیو پیشرو به جلو حرکت کند، احتمالا آسیب کمتری نسبت به دیگر صنایع از این شرایط ببیند، زیرا پیش از این، به اندازه کافی آسیب دیده است.»
شریعتی با بیان اینکه سهم معدن و معدنکاری در تولید ناخالص داخلی باید رقم بسیار بزرگ‌تری نسبت به وضعیت کنونی باشد، افزود: «این سهم دولت و صنایع معدنی دولتی است که بزرگ است، درحالی که اگر خصولتی‌ها و دولتی‌ها را از بخش خصوصی جدا کنیم، می‌بینیم که ارزش افزوده‌ای که می‌توانست به بخش معدن به عنوان یک بخش خصوصی داده شود، خواه ناخواه داده نشده است و معدنی‌ها خیلی زودتر از بسیاری حوزه‌های دیگر، پیش از اتفاقات اخیر در مورد اینترنت، ضرر دیده‌اند، آن هم زیانی که به این زودی‌ها قابل جبران نیست.»
او با بیان اینکه دولت، آمار برداشت‌های سالیانه از معادن را در زمان دسترسی به اینترنت نیز نداشت و حقوق دولتی را نمی‌توانست محاسبه کند، افزود: «ما پیش از این‌ها خسارت دیده‌ایم و بخشی از خسارت‌های ما به خاطر نبود آمارهای رسمی و غیررسمی در بخش معدن است.»
شریعتی یادآور شد: «فروش‌های معدنی، آنلاین نیست، بنابراین نمی‌توان رقم خاصی درباره میزان خسارت معادن از قطعی اینترنت اعلام کرد، چراکه اصلا چنین زیرساختی وجود ندارد. در واقع چون بحث دیجیتال مارکتینگ در معدن و بحث محاسبه حقوق دولتی اجرایی نشده و خیلی از ناکارآمدی‌ها از گذشته به خاطر نبودن اینترنت وجود داشته است، اصلا بحث هوشمندسازی معادن را نداشتهایم و زیان ما به نوعی غیرقابل محاسبه است.»
به گفته وی، هیچ سیستم هوشمند نظارتی در بخش معادن در زمینه ثبت میزان استخراج، میزان انتقال، نوع فرآوری و میزان بهره‌وری فرآوری وجود ندارد.
تبعات اجتماعی فیلترینگ، شدیدتر از آثار اقتصادی
یکی دیگر از فعالان اقتصادی کشورمان، آثار و تبعات اجتماعی قطعی اینترنت بین‌الملل و فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی را بدترین و بزرگ‌ترین زیان از وضعیت پیش‌آمده می‌داند.
خسرو فروغان گران‌سایه، رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران در پاسخ به ترابران گفت: «در قانون پیش‌بینی دقیقی درباره فعالیت‌های اقتصادی در شبکه‌های اجتماعی و زمینه‌سازی برای اینکه بتوانیم درباره بازاریابی شبکه‌ای بحث کنیم، نشده است.»
او با بیان اینکه درباره فعالیت‌های اقتصادی اینترنتی، هنوز بین بسیاری از شرکت‌ها و دولت، تناقض‌ها و درگیری‌هایی وجود دارد، ادامه داد: «به عنوان مثال گاهی می‌گویند این فعالیت‌ها، در بحث فعالیت‌های هرمی قرار می‌گیرد و به همین دلیل، غیرقابل قبول است. گاهی می‌گویند در اینترنت فقط مجازید خدمات بفروشید، یک روز می‌گویند فقط کالا بفروشید.»
او با بیان اینکه بسیاری افراد در حال فعالیت اقتصادی در فضای مجازی بوده‌اند اما نظارتی بر کیفیت کالای آنها نبوده و بازارشان قابل رصد نیست، اظهار کرد: «این فعالیت‌ها به گونه‌ای نبوده که وقتی متوقف شود یا کاهش یابد، آسیب جدی به بازار وارد شود، مثلا یک کالا کمیاب یا از کیفیت کالاها کاسته شود.»
فروغان با انتقاد از برخی کسب‌وکارهای اینترنتی در زمینه مشتری‌مدار نبودن اضافه کرد: «در کشورهای دیگر بعد از خرید آنلاین، ضمانت و امکان مرجوعی وجود دارد، اما فروشگاه‌های آنلاین ما در این زمینه قوی عمل نمی‌کنند. به همین دلیل نمی‌توان گفت این کسب‌وکارها از نظر استفاده عموم، بسیار موفق بودند و با تعطیلی آنها، بازار آسیب خواهد دید.»
رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران یادآور شد: «البته فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی و قطعی اینترنت بین‌المللی، تعداد زیادی از این افراد را که در حال فعالیت اقتصادی در فضای مجازی بودند، بیکار کرده و از این نظر امر نامطلوبی است. افراد زیادی که بیشتر هم جوان‌ها هستند، کسب‌وکارهایی در فضای مجازی برای خود راه‌اندازی کرده بودند، حالا بیکار شده‌اند که این بیکاری در وضعیت فعلی کشور، تبعات خطرناکی دارد و به زیان دولت و نظام است.»
فروغان با بیان اینکه نمی‌توان آماری از میزان بیکاری کسب‌وکارهای اینترنتی اعلام کرد، گفت: «هیچ کس آمار دقیقی در این زمینه ندارد. افراد زیادی هر روز برای کسب‌وکار وارد اینستاگرام می‌شوند و خیلی‌ها هم بعد از مدتی این فعالیت را کنار می‌گذارند. کسی این مسائل را به طور دقیق رصد نکرده تا الان بتوانیم آمار دقیق بدهیم.»
او افزود: «اکثر افرادی که در اینستاگرام فعالیت اقتصادی دارند، مجوزی نگرفته‌اند و در جایی کسب‌وکارشان ثبت نشده و صدور پروانه و نظارت و… در کار نبوده است. بنابراین نمی‌توان آمار درستی در این زمینه ارائه کرد.»
