بعد از رأی اعتماد نمایندگان مجلس شورای اسلامی به وزرای پیشنهادی، دولتمردان مسعود پزشکیان در حالی سکان اداره کشور را رسماً در دست می‌گیرند که انتظارات از دولت چهاردهم در همه حوزه‌ها بالاست. یکی از این حوزه‌ها که انتظاراتش سال‌هاست انباشته شده و نیاز به اقدام اساسی دارد، صنعت حمل‌ونقل ریلی کشور است؛ صنعتی که گرچه زیربنایی است اما در مقایسه با یک شرکت شیرینی‌سازی سهم کمتری از منابع ارزی دارد. ترابران برای واکاوی معضلات صنعت ریلی سراغ رحمت‌الله پوربابایی، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن شرکت‌های داخلی رفته و ضمن ریشه‌یابی مشکلات، مهم‌ترین اقداماتی را که دولت چهاردهم باید انجام دهد تا صنعت ریلی جان تازه و توان افزونی بگیرد، بررسی کرده است.
رحمت‌الله پوربابایی، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن شرکت‌های داخلی در گفت‌وگو با خبرنگار ترابران در ابتدا تاکید دارد که دولت‌های قبلی راه‌آهن را بسیار ضعیف کردند و فقط شعار دادند. او با بیان این مقدمه ادامه می‌دهد: «در این سال‌ها هیچ اقدام عملی برای توسعه راه‌آهن صورت نگرفته و اگر توسعه‌ای هم صورت گرفته مطابق با برنامه نبوده است، بنابراین ما در این حوزه عقب‌افتادگی زیادی داریم.»
او با اظهار امیدواری نسبت به اینکه دولت مسعود پزشکیان فکری اساسی برای عقب‌افتادگی راه‌آهن کند، می‌افزاید: «دولت باید فردی را در رأس این مجموعه انتخاب کند که اولاً راه‌آهن را بشناسد و ثانیاً در این صنعت مقبول باشد. این فرد نباید با پیشکسوتان این صنعت زاویه داشته باشد تا از همدیگر کمک بگیرند و دست به دست هم دهند تا راه‌آهن را بسازند. این در حالی است که متاسفانه در این سال‌ها هر کسی که در رأس سازمانی قرار می‌گیرد، تکیه کلامش این است که قبلی‌ها خراب کردند و من دارم اوضاع را درست می‌کنم. در حالی که این نگاه نادرست باید تغییر کند. همه تلاش خود را می‌کنند، ولی این بغض و کینه اجازه کار نمی‌دهد. باید دعوا و درگیری را کنار بگذاریم و دست به دست هم دهیم تا اوضاع را درست کنیم.»
اگر سالی ۲۰ لکوموتیو داخلی خریده بودیم…
پوربابایی در ادامه به تشریح معضلات صنعت ریلی کشور پرداخت و با اشاره به معضل کمبود لکوموتیو در کشور می‌گوید: «راه‌آهن و دولت از سنوات قبل فقط شعار دادند که صنعت ریلی را توسعه می‌دهیم، اما از سال ۸۵ به این سمت قرارداد درست و حسابی برای تولید لکوموتیو با تولیدکننده داخلی منعقد نشده است. البته تعدادی لکوموتیو توسط بخش خصوصی وارد ناوگان شده، اما دولت طرف قرارداد نبوده است.»
به جرئت می‌توان گفت در سال ۱۴۰۲ به صنعت ریلی کمتر از ۱۳۰ میلیون دلار ارز اختصاص داده‌اند و تازه این ارز اختصاص داده‌شده به مترو، راه‌آهن، تولیدکننده‌های ناوگان و تعمیر و نگهداری است. جالب اینکه صنعت خودروسازی ۱۳ میلیارد دلار ارز گرفته است! البته اکنون که انتقادها زیاد شده، قرار است ارز بخش ریلی به ۲۵۰ میلیون دلار افزایش یابد
او با اشاره به اینکه هر دولتی هم که روی کار می‌آید به این مسئله واقف است و کمبود لکوموتیو موضوعی قابل کتمان نیست، می‌افزاید: «کاش طبق برنامه‌ای منظم مثلاً سالی ۲۰ دستگاه لکوموتیو به ناوگان اضافه می‌کردند تا امروز می‌توانستیم بگوییم به‌روز هستیم، اما متاسفانه الان نه‌تنها تعداد لکوموتیوها زیاد نشده، بلکه از ۷ سال پیش تاکنون – به دلیل کمبود اعتبار و عدم توجه به این مهم – روزبه‌روز از تعداد لکوموتیوها کاسته شده است.» دبیر انجمن کارفرمایی تولیدکنندگان واگن شرکت‌های داخلی با یادآوری اینکه ۱۰ سال پیش راه‌آهن برنامه توسعه‌ای ارائه کرده که براساس آن به تعداد ۲۵ هزار دستگاه واگن باری، مسافری و تعدادی هم لکوموتیو نیاز داریم، تاکید می‌کند: «تا به امروز هیچ کاری انجام نشده و اگر هم تعدادی لکوموتیو اضافه شده توسط بخش خصوصی بوده که آن هم مربوط به توسعه ناوگان باری است. هرچند چون الان کشنده نداریم، بخش باری هم خوابیده است.»
به گفته او، جزء اولین برنامه‌های دولت چهاردهم باید بررسی تعداد ناوگان‌های مورد نیاز کشور باشد تا متناسب با آن، تعداد کشنده‌ها را نیز توسعه دهند و خریداری کنند.
این فعال صنفی، با تاکید بر اینکه نباید به فکر خرید لکوموتیو جدید بود، می‌گوید گفت: «تعداد بسیار زیادی از لکوموتیوهای ما خوابیده است، در حالی که می‌توان آنها را گرم و وارد ناوگان کرد. ضمن اینکه اگر از سال ۸۵ به این طرف سالی ۲۰ لکوموتیو می‌خریدیم الان حدود ۳۶۰ لکوموتیو نو به مجموعه اضافه شده بود. جالب اینکه مدت‌هاست گفته می‌شود نیاز کشور هزار لکوموتیو است، اما از آن طرف قدمی هم برای افزایش تعداد لکوموتیوها برنمی‌داریم!»
او با اعلام اینکه حدود ۴۰ درصد از لکوموتیوهای موجود در کشور، از ۷ تا ۸ سال پیش به این طرف سرد شده و از ناوگان خارج شده‌اند که نیاز به تعمیر و نگهداری دارند، می‌افزاید: «هزینه گرم کردن این لکوموتیوها بسیار کمتر از لکوموتیوهای فرسوده و آنهایی است که نیاز به بازسازی دارند و شاید برای هر لکوموتیو باید 30 تا 40 میلیارد تومان هزینه شود تا به چرخه بازگردند.»
راهکارهای گرم کردن لکوموتیوهای فرسوده
دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن شرکت‌های داخلی با بیان اینکه بازسازی لکوموتیوهای فرسوده راهکار دارد، چنین توضیح می‌دهد: «می‌توان با توان و آورده بخش خصوصی و تامین نقدینگی از سوی آنها این کار را انجام داد. به این صورت که بسته‌های ۱۰ تایی تا ۲۰ تایی تعریف کنند و به بخش خصوصی بدهند تا آنها تعمیر کنند و به ناوگان بازگردانند و از محل درآمدها، سرمایه‌گذاری انجام‌شده مستهلک شود.»
او در همین حال به نکته‌ای اساسی اشاره و تاکید می‌کند: «این کار باید به صورت قراردادهای ROO باشد، نه ROT، چون در این صورت برخلاف برنامه‌های توسعه خواهد بود. در حالت ROT لکوموتیو فرسوده برای تعمیر و بازسازی به بخش خصوصی سپرده و بعد از چند سال بهره‌برداری به دولت بازگردانده می‌شود. در حالی که این روند باید به صورت قرارداد ROO باشد، یعنی بخش خصوصی لکوموتیو فرسوده را بازسازی و از آن بهره‌برداری کند و در نهایت هم مالکیت آن برای خودش شود. حالا می‌تواند مقداری پول هم به راه‌آهن بازگردد چون یک لکوموتیو فرسوده را در اختیار بخش خصوصی گذاشته است.»
بازسازی لکوموتیوهای فرسوده راهکار دارد، می‌توان با توان و آورده بخش خصوصی و تامین نقدینگی از سوی آنها این کار را انجام داد. به این صورت که بسته‌های ۱۰ تایی تا ۲۰ تایی تعریف کنند و به بخش خصوصی بدهند تا آنها تعمیر کنند و به ناوگان بازگردانند و از محل درآمدها، سرمایه‌گذاری انجام‌شده مستهلک شود
پوربابایی با تاکید بر اینکه اگر نگاه‌ها مبتنی بر توسعه صنعت ریلی باشد نباید بخش خصوصی را حذف کنیم، می‌افزاید: «باید دید برای رسیدن به تعداد لکوموتیو مورد نیاز چه راهی وجود دارد؛ نه اینکه نگاهمان این باشد که بخش خصوصی چقدر سود می‌برد. خب بخش خصوصی سود ببرد! معلوم است که بخش خصوصی باید سود ببرد اما آن سود در جهت منافع ملی است چون کشور هم از لکوموتیوها بهره‌برداری می‌کند.» او با بیان اینکه لکوموتیو فرسوده ما بسیار زیاد است که بخش خصوصی می‌تواند آنها را بازسازی کند می‌گوید: «با اعتبارات دولتی بعید است این لکوموتیوها دوباره به چرخه فعالیت بازگردند. همین لکوموتیوهایی هم که بخش خصوصی تعمیر و نگهداری می‌کنند نیاز به اعتبارات دارند و با این اعتبارات نمی‌شود ناوگان را در طولانی‌مدت سرپا نگه داشت. الان فقط حدود ۳۰ درصد از هزینه ناوگان را پرداخت می‌کنند، یعنی براساس بودجه‌ای که برای تعمیر و نگهداری ناوگان کشش درنظر گرفته‌اند، هر ماه ۷۰ درصد صورت‌وضعیت به‌عنوان بدهی انباشته می‌ماند.»
استفاده از توان تولیدکننده‌های داخلی برای تولید لکوموتیو
دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن شرکت‌های داخلی، در ادامه از عدم توجه به توان تولیدکننده‌های داخلی در سال‌های گذشته انتقاد می‌کند و می‌افزاید: «به این گزاره که تولیدکننده‌های داخلی توان تولید ندارند نقد جدی وارد است. ما چند تولیدکننده ناوگان باری، مسافری، مترو و کشنده در کشور داریم. اینکه ۱۵ سال بنشینیم بگوییم اینها توان ندارند که کاری پیش نمی‌رود. درست است که آنها توان تولید هزار دستگاه لکوموتیو در سال را ندارند. نه‌تنها شرکت‌های داخلی چنین توانی را ندارند، بلکه چین هم ندارد یعنی اگر تولید هزار لکوموتیو را به چین هم واگذار کنیم، فردا همه آنها را تحویل نمی‌دهد و یک پروسه سه ساله زمان می‌خواهد که این توان در داخل هم هست.»
او معتقد است: «اگر سالی 50 دستگاه لکوموتیو توسط چند لکوموتیوساز ساخته شود، در طی چند سال نیاز کشور به لکوموتیو برآورده خواهد شد، اما ما دائم می‌گوییم تولیدکننده‌های داخلی توان ندارند. نمی‌شود که هیچ قراردادی با آنها نبندیم و از آن طرف هم بگوییم توان ندارند و برویم سمت خارجی‌ها. همین مدیرانی که چند سال پیش شروع کردند به القای اینکه تولیدکننده داخلی توان ندارد، اگر سالی ۵۰ لکوموتیو با اینها قرارداد می‌بستند حتماً تا الان تعدادی لکوموتیو تحویل گرفته بودند. به هر حال، در داخل توان تولید وجود دارد، اما اینکه صرفاً اقتصادی دارد یا نه بحثی جداست.»
قرارداد شهرداری با چین؛ نمونه‌ای از بدترین فرمول توسعه
پوربابایی با بیان اینکه توان داخلی فقط درباره تولید لکوموتیو نیست و درباره واگن‌های مترو هم همین وضعیت حاکم است، می‌گوید: «الان شهرداری قراردادی دو میلیارد یورویی با چین برای واردات واگن بسته که خیلی هم خوب است، اما ۲۰ سال نیاز کشور را متراکم کردند و الان کار را به جایی رساندند که شرکت‌های داخلی نمی‌توانند نیاز را پاسخ دهند و مجبورند دست به دامان چین شوند.»
او تاکید می‌کند: «دو میلیارد یورو رقم کمی نیست و به هر کشوری بدهیم و از آنها تجهیزات بخریم باید آن کشور بیاید اینجا کارخانه تاسیس و اشتغال ایجاد کند و دانش فنی آن را هم انتقال بدهد، اما بدترین فرمول توسعه این است که جنس را کامل وارد کنیم و بعد اسیر دانش فنی، نگهداری و تعمیرات و خدمات پس از فروش باشیم.»
پوربابایی تاکید می‌کند: «شرکت داخلی توان ساخت واگن مترو را دارند و سال‌ها هم این کار را کرده‌اند. آنها با مشارکت چین واگن‌ها را تولید کردند. الان نمی‌دانم یک‌دفعه چه اتفاقی افتاده که آقایان به این فکر افتاده‌اند قطار را به صورت کامل از چین وارد کنند. فقط به‌عنوان یک شهروند می‌توانم بگویم متاسفم.»
مهجوری ارزی صنایع ریلی
پوربابایی در بخش دیگری از گفت‌گوی خود با ترابران، به عدم تخصیص ارز به صنعت ریلی اعتراض می‌کند و می‌گوید: «به جرئت می‌توان گفت در سال ۱۴۰۲ به صنعت ریلی کمتر از ۱۳۰ میلیون دلار ارز اختصاص داده‌اند و تازه این ارز اختصاص داده‌شده به مترو، راه‌آهن، تولیدکننده‌های ناوگان و تعمیر و نگهداری است. جالب اینکه صنعت خودروسازی ۱۳ میلیارد دلار ارز گرفته است، یعنی نسبت به صنعت خودروسازی کمتر از یک درصد! البته اکنون که انتقادها زیاد شده و فشار وارد کرده‌ایم قرار است آن را به ۲۵۰ میلیون دلار افزایش دهند.»
او اضافه می‌کند: «به‌عنوان یک نمونه دیگر از تخصیص ناعادلانه ارز در کشور می‌بینیم که دولت به یک شرکت شیرین‌سازی که فقط کار بازرگانی می‌کند و شاید آن‌قدر هم در صادرات و مسائل ملی نقشی نداشته باشد ۲۵۰ میلیون دلار ارز داده است! چطور به صنعت ریلی معادل آن هم ارز نمی‌دهند؟ این چه توزیع نامناسب ارز است که توسط وزارت صمت انجام می‌شود؟»
ترک فعل در استفاده از ظرفیت‌های قانونی
پوربابایی تاکید می‌کند: «قانون ظرفیت‌های نسبتاً خوبی برای سرمایه‌گاری در بخش ریلی دیده است از جمله ماده ۱۲ و تبصره ۱۸ و تبصره‌های دیگری که می‌توانند از آن بهره‌برداری کنند اما متاسفانه همین قوانین اجرا نمی‌شود. دولت لایحه می‌نویسد و به مجلس می‌دهد و چک و چانه می‌زند تا آن لایحه را تصویب کند، اما خودش آن را اجرا نمی‌کند! یعنی دچار خودتحریمی در خود دولت توسط سازمان برنامه و بودجه، وزارت نفت و راه و سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت هستیم. جالب اینکه هیچ گزارشی هم وجود ندارد که چرا قانونی که نوشته شده اجرا نشده است. نظارت مجلس کجاست؟»
او با تاکید بر اینکه در حال حاضر ظرفیت قانونی برای توسعه صنعت ریلی وجود دارد ولی از این ظرفیت‌های قانونی استفاده نمی‌شود یادآور می‌شود: «مثلاً در برنامه ۵ ساله پنجم توسعه بر واگذاری کل لکوموتیوها به بخش خصوصی تاکید شده ولی راه‌آهن آن را اجرا نمی‌کند! هرچند در برنامه ششم هم این مطلب آمده ولی همین الان مزایده‌هایی که راه‌آهن می‌گذارد به‌شکل ROT است یعنی بخش خصوصی لکوموتیو را تعمیر کند و پس از بهره‌برداری به دولت به برگرداند. این کار یعنی افزوده شدن بر سهم مالکیت دولتی. بنابراین دولت جدید باید بر اجرای قوانین موجود و واگذاری‌ها به بخش خصوصی اهتمام ویژه داشته باشد.»
او می‌افزاید: «اگر هدف این است که حمل بار بیشتر شود و بار از جاده به ریل بیاید قطعاً باید بخش خصوصی تقویت شود ولی اگر نگاه این باشد که دولت حاکمیت اموالش را از دست ندهد و به‌عنوان کارفرمای اصلی باقی بمانند، هیچ وقت راه‌آهن توسعه پیدا نخواهد کرد. چون با اعتبارات دولت، امکان نگهداری وضعیت موجود هم غیر ممکن است.»
پوربابایی با اظهار اینکه اولین قدمی که دولت جدید در حوزه صنعت ریلی باید بردارد استفاده از نظر کارشناسان است، گفت: «هم برای انتخاب مدیران و هم تدوین سیاست‌ها و هم اجرای آنها باید از نظر کارشناسان استفاده شود. دولت و کارشناسان نباید مقابل هم قرار گیرند. هیچ‌کس در این صنعت سوءنیت ندارد. همه کسانی که در راه‌آهن کار کردند یا می‌کنند زحمت‌کش و خدوم و تلاشگر هستند و منافع چندان زیادی هم ندارند چون همه می‌دانیم که صنعت ریلی، صنعت فقیری است. دولت اگر بتواند کاری کند که همه هماهنگ باشند و انجمن‌ها، شرکت‌های خصوصی و پیشکسوتان درگیر شوند، این صنعت جان می‌گیرد.»
