در حالی که هر روز به حجم صف‌های کیلومتری در مرز باشماق اضافه می‌شود و طرف عراقی گمرک ایران را مقصر این وضعیت اعلام کرده است، مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل و نقل بین‌المللی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای می‌گوید علت به وجود آمدن این معضل آزاد شدن ناگهانی حجم تقاضای انباشته‌شده بعد از افزایش کرایه‌هاست.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ترابران، تصاویری که از مرز باشماق به رسانه‌ها مخابره می‌شود صف‌های کیلومتری کامیونها را نشان می‌دهد که چند روزی است در شرایط نامناسب جوی پشت مرز معطل ورود به کشور هستند. این در حالی است که بارگیری از عراق همچنان ادامه دارد و هر روز به حجم کامیونها و میزان صف‌ها اضافه می‌شود.
رانندگان ترانزیت به نقل از مسئولان گمرک عراق اعلام کرده‌اند که علت تشکیل صف‌های طولانی کم کاری گمرک و پایانه مرزی ایران (باشماق) است. بر اساس آنچه مسئولان عراقی به رانندگان ترانزیت گفته‌اند، گمرک ایران ورود وسایل نقلیه ترانزیتی را به حداقل رسانده است. این در حالی است که همه روز حدود هزار دستگاه کامیون در این مرز تردد داشته‌اند. بر اساس آمار منتشره گمرک جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳، گمرک باشماق با تردد ۸۸۴ دستگاه در روز در رتبه چهارم پردترددترین گمرکات کشور قرار دارد.
در پی به وجود آمدن این بحران رانندگانی که در این مرز معطل شده‌اند در نامه‌ای به مسئولان اعتراض خود را به بی‌تفاوتی و کم‌کاری در بحران و عدم کنترل و نظارت صحیح ورود کامیون به خاک کشور اعلام کردند. در بخشی از این نامه به مشکلات این رانندگان اشاره شده که بدون دسترسی به آب و غذا و سوخت و گرمایش در سرمای کشنده رها شده‌اند.
ابر و باد مه و خورشید و فلک در کارند
حمید باراندوزی، رئیس انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی شمالغرب کشور درباره علت به وجود آمدن صف کیلومتری کامیونها در مرز باشماق به ترابران گفت: «موارد متعددی منجر به تشکیل صف‌های چند کیلومتری کامیون‌های ایرانی در مرز باشماق (از سمت عراق) شده است. از یک طرف پذیرش کامیونها کم شده است، از طرف دیگر شرایط جوی و بارندگی‌های اخیر منجر به کند پیش رفتن پذیرش و شکل‌گیری صف‌های طولانی شده است.»
او افزود: «از سوی دیگر، برخی رانندگان معتقدند بومی‌گرایی که در مرزها ایجاد شده نیز بر این مشکل افزوده است. هرچند تاکنون اعتراضات زیادی به بومی‌گرایی شده و رانندگان اعتراضات خود را به سازمان راهداری و ادارات کل رسانده‌اند اما اکنون ما شاهد شدت گرفتن بومی‌گرایی در مرزها هستیم. به طوری که بومی‌گرایی باعث شده که ورود و خروج کامیون‌های بومی مرزنشین بیشتر از غیربومی‌ها شده باشد. آنها برای خود صف مجزایی تشکیل داده‌اند و بدون نوبت رد می‌شوند و از مرز عبور می‌کنند.»
دردسرهای معطلی طولانی‌مدت برای رانندگان
باراندوزی با بیان اینکه اکنون پذیرش در مرز محدود شده و همین مسئله برای رانندگان مشکلات زیادی ایجاد کرده است به بیان مشکلاتی که این توقف‌های طولانی‌مدت برای رانندگان ایجاد کرده است، پرداخت و گفت: «برخی محصولات مانند قیر مذاب از این مرز بیشتر رد می‌شود. اما توقف‌های طولانی‌مدت برای رانندگانی که این محصولات را دارند دردسر ایجاد می‌کند. چون قیر مذاب در این سرما سرد شود و آنها مجبور می‌شوند بعد از رد شدن از مرز در مقصد یک بار دیگر آن را گرم و مذاب کنند بنابراین هزینه مضاعف بر آنها تحمیل می‌شود.»
او یادآور شد: «به جز بومی‌گرایی و شرایط جوی، محدودیت‌هایی که در مرز به وجود آمده باعث شده صف‌ها طولانی شود. ممکن است اگر یک طرف محدودیت ایجاد کرده باشد طرف دیگر هم با توجه به سیاست‌هایی که برایش تعیین می‌شود محدودیت ایجاد کند که این محدودیت‌ها معلوم نیست برای چه به وجود آمده است.»
رئیس انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی شمالغرب کشور اضافه کرد: «قبلا چنین صف‌هایی در مرز باشماق نبود و اخیرا به وجود آمده است. برخی شرکت‌ها کتبا اعتراض نوشته‌اند و همچنین رانندگان صورت‌جلسه و طوماری امضا کرده‌اند. حتی نامه را به سازمان راهداری و اداره کل انتقال داده‌ایم که این مشکل را رسیدگی کنند.»
باراندوزی خاطرنشان کرد: «قبلا در باشماق وضعیت این‌گونه نبود و ترددها به صورت عادی جریان داشت و هیچ مشکلی برای رانندگان ایجاد نمی‌شود اما در مرز بیله‌سوار و آستارا این وضعیت وجود داشت.»
آزاد شدن ناگهانی حجم تقاضای انباشته‌شده بعد از افزایش کرایه‌ها
در همین زمینه، جواد هدایتی، مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل و نقل بین‌المللی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای اما به دلیل دیگری برای به وجود صف‌های طولانی در مرز باشماق اشاره کرد و به ترابران گفت: «بیشتر از دو هفته است که درگیر مرز باشماق هستیم. چون کرایه‌ها در مرز باشماق بهتر است راننده‌ها (چه رانندگان تانکر و چه کانتینر) به این سمت هجوم آورده‌اند از این رو تقاضا برای مرز باشماق زیاد شده است.»
او افزود: «این در حالی است که مدتی مرز به دلیل اعتراضی که راننده‌ها به کرایه‌ها داشتند بسته بود و بارگیری انجام نمی‌شد، بنابراین عملا حجم تقاضای انباشته‌شده‌ای به وجود آمده بود و به محض اینکه مسئله کرایه‌ها حل شد تعداد زیادی کامیون برای بارگیری به آن طرف مرز رفتند و بارگیری کردند. الان این کامیونها در حال برگشت هستند به همین دلیل با ترافیک مواجه شده‌اند.»
هدایتی هم مانند باراندوزی به این موضوع اشاره کرد که در این دو سه روزه شرایط جوی و بارش برف هم مزید بر علت شد و موجب طولانی شدن صف‌های ورود به گمرک شد.
ظرفیت روزانه مرز باشماق ۴۰۰ کامیون است
او با تاکید بر اینکه این مشکل بیشتر به دلیل افزایش تقاضای مقطعی به وجود آمده است، گفت: «کامیونها در مرز نگه داشته نشده‌اند. آن‌طرف ۱۵۰۰ کامیون متوقف است اما مرز به دلیل تشریفات و نداشتن فضای کافی و کمبود نیروی انسانی روزی ۴۰۰ کامیون بیشتر نمی‌تواند تحویل بگیرد. یعنی ظرفیت مرز برای ۴۰۰ کامیون آماده شده است اما ناگهان این پیک اتفاق افتاده است؛ مثل جاده شمال که روزی ۵۰۰ ماشین می‌تواند به راحتی از آن تردد کند اما وقتی در ایام عید ناگهان ۵ هزار خودرو وارد جاده می‌شود معلوم است ترافیک خواهد شد و جاده قفل می‌شود.»
مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل و نقل بین‌المللی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای در پاسخ به این سوال که آیا نمی‌شد در مسیر رفت تعداد کامیونها را مدیریت کرد و آیا امکان دارد کامیونها از مرزهای دیگر از کشور خارج شده باشند و از این مرز برگردند، گفت: «این اتفاق غیرممکن نیست ولی دلیل اصلی این اتفاق حجم انبوه تقاضای انباشته شده بود که وقتی مشکل کرایه حل شد، حجم زیادی به مرز باشماق رفتند و چون الان در حال بازگشت به کشور هستند این ترافیک شکل گرفته است.»
هدایتی در پاسخ به این پرسش که افزایش کرایه در مرز باشماق چقدر بوده است نیز گفت: «قیمت کرایه بستگی به قیمت جهانی سوخت دارد. در مقطعی یعنی قبل از مرداد و شهریور چون تقاضا زیاد بود کرایه تا تنی ۹۰ دلار هم بالا رفت اما بعد از آن افت شدیدی پیدا کرد و تا ۳۵ و ۴۰ دلار هم رسید. برای همین رانندگان معترض بودند که این رقم هزینه‌هایشان را پوشش نمی‌دهد. بعد از آن روی یک عدد حدودی ۵۰ دلار توافق شد که هم برای تاجر صرفه و توجیه اقتصادی داشته باشد و هم برای راننده. بعد از این توافق، تعداد زیادی از رانندگان برای بارگیری به مرز رفتند و الان همزمان در حال برگشت هستند. علاوه بر این چون نزدیک عید هم هست کانتینرهای ترانزیتی هم به این حجم کامیون اضافه شده‌اند و حجم تقاضا در مرز افزایش پیدا کرده است.»
مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل و نقل بین‌المللی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای در پاسخ به این سوال که آیا این مشکل نیاز به مداخله دیپلماتیک دارد یا نه، گفت: «مذاکرات دیپلماتیک در این مورد چندان نمی‌تواند کارایی داشته باشد چون بیشتر بحث مدیریت مرزی است که با افزایش نیرو باید این مشکل را مدیریت کرد.»
