درست در زمانی که سیاستهای کلان کشور بر افزایش جمعیت و هشدار نسبت به پیری جمعیت تاکید دارند سالانه 20 هزار نفر صرفاً بهدلیل عدم رعایت ایمنی توسط رانندگان یا ناایمن بودن راهها جان خود را از دست میدهند. این در حالی است که براساس آمار 7 درصد از تولید ناخالص کشور در خسارات ناشی از سوانح رانندگی هزینه میشود و مدیرعامل صندوق تامین خسارتهای بدنی با اظهار نگرانی از بیاعتنایی مردم و مسئولان نسبت به افزایش سوانح رانندگی از پرداخت 23 همت خسارت در 8 سال به قربانیان تصادفاتی که مقصر آنها بیمه شخص ثالث نداشتند، میگوید؛ آن هم در زمانی که اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگر به تزریق منابع مالی برای افزایش تولید نیاز دارد. در چنین شرایطی، چندی پیش پنجمین نشست مشترک همافزایی سمنهای فعال شهر تهران با ابتکار عمل و برنامهریزی ستاد سمنهای شورای شهر تهران و به میزبانی جمعیت طرفداران ایمنی راهها با هدف توسعه مسئولیت اجتماعی در حوزههای سلامت، حقوق شهروندی، مطالبات عمومی و اجتماعی با حضور مسئولان تعدادی از نهادهای مردمی برگزار شد.
به در نشست مشترک همافزایی سمنهای فعال شهر تهران، رئیس شورای سیاستگذاری جمعیت طرفداران ایمنی راهها با تاکید بر اینکه سرنوشت همه جامعه به ایمنی راهها وابسته است، با اشاره به آمار حوادث رانندگی گفت: «آمارها نشانمیدهد یک میلیون و 350 هزار نفر در سال در حوادث جادهای جهان کشته میشوند که نزدیک به 400 هزار زخمی و 20 هزار کشته سهم ایران است. 400 هزار نفر به معنی چهار برابر ظرفیت استادیوم آزادی است که نشان از عمق فاجعه دارد.»
به گفته او، حدود 4 تا 7 درصد از درآمد تولید ناخالص ملی صرف جبران خسارات ناشی از حوادث رانندگی میشود و همه این آمارها نشانمیدهد ایمنی راهها چقدر روی شرایط کشور تاثیر دارد؛ به همین دلیل جمعیت طرفداران ایمنی راهها با چنین دغدغههایی و با حمایت فعالان ایمنی و راهها در خانه حملونقل در سال 1386 پایهگذاری شد.
مهندس محمد بخارایی گفت: «از جمله اهداف این انجمن در مطالبه ارتقای امنیت و ایمنی حملونقل و تبدیل شهروندان غیرمسئول به شهروندان مسئولیتپذیر است و برای رسیدن به این اهداف، میزگردها و نشستهای زیادی را با فعالان حوزه حملونقل بخش خصوصی و دولتی برگزار کرده؛ همچنین همکاریهای زیادی با انجمنهایی که توسط بانوان تشکیل شده داشتیم زیرا بانوان 50 درصد از جمعیت کشور را تشکیل میدهند و در حوادث کشور نیز سهم نزدیک به 25 درصدی دارند.»
کشته شدن سالانه 7 هزار زن در حوادث رانندگی
مهندس بخارایی با بیان اینکه سالانه نزدیک به 7 هزار از بانوان کشور سرپرست خود را در حوادث رانندگی از دست میدهند و این اعداد نشانمیدهد چقدر حضور بانوان در موضوع ایمنی راهها مهم است، به تشکیل انجمن «پیشاهنگان ایمنی» بهعنوان یکی دیگر از فعالیتهای جمعیت طرفداران ایمنی راهها اشاره کرد.
او با بیان اینکه نشستهایی با اقشار مذهبی و روحانیون هم صورت گرفت تا از تریبون آنها برای پیشبرد اهداف ایمنی راهها استفاده شود، افزود: «برنامههایی هم در کنار جشنوارهها و سوگوارهها برای ارتقای فرهنگ ایمنی حملونقل نیز تعریف و اجرا شد.»
او توضیح داد: «جمعیت طرفداران ایمنی راهها برای توسعه عضوگیری که با فرهنگسازی و افزایش افراد مسئولیتپذیر ارتباط مستقیم دارد در شهرهای مختلف نمایندگی تاسیس کرد که در نتیجه آن تعداد 20 هزار نفر عضو جدید ثبتنام شده است، البته همه افرادی که نسبت به ایمنی راهها حساس هستند بهنوعی عضو این جمعیت هستند. تمایل افراد به این جمعیت بهگونهای است که در همه نشستها، جلسات یا جشنوارههای برگزارشده، افراد شرکتکننده خواستار عضویت در جمعیت ایمنی راهها بودند.»
بخارایی: از جمله اهداف این انجمن، ارتقای امنیت و ایمنی حملونقل و تبدیل شهروندان غیرمسئول به شهروندان مسئولیتپذیر است و برای رسیدن به این اهداف، نشستهای زیادی را با فعالان حوزه حملونقل بخش خصوصی و دولتی برگزار کرده و همکاریهای زیادی با انجمنهایی که توسط بانوان تشکیل شده داشتهایم، زیرا بانوان در حوادث کشور سهم 25 درصدی دارند
بخارایی معتقد است با توجه به موضوع جدی ایمنی، ایمنی راهها نیازمند مشارکت تمامی طیفهای جامعه است. به همین دلیل جمعیت سعی دارد از هر جمعیت، سمن و نهادهای دولتی که بهنوعی به موضوع ایمنی مرتبط است برای توسعه ایمنی راهها استفاده کند. او افزود: «پیشنهاد میکنم در راستای همافزایی، انجمنهایی که در ارتباط با ایمنی راهها هستند، مجمع یا کارگاه یا نمایشگاهی برای هدایت افکار و تعریف طرحهای قابلاجرا تشکیل دهند تا صدای سمنها بلندتر شود. حتی میتوان نمایشگاهی با حضور همه سمنها و مسئولان استانی و کشوری برگزار کرد تا نسبت به طرحها و برنامههای سمنها آگاه شوند. با توجه به تجاربی که در این نوع گردهماییها بهدست آمده، این جمعیت آمادگی دارد مجمع سمنها را تشکیل دهد و برای چانهزنی با مدیران دولتی پای میز بنشیند.»
مهندس بخارایی با بیان اینکه میتوان با همکاری اتاق بازرگانی ایران و تهران پای تشکلهای صنفی را هم به چنین گردهماییها باز کرد، گفت: «شرکتهای بزرگی مانند میهن بیشتر از 30 هزار کامیون در جادههای کشور دارند، بنابراین با دعوت از چنین شرکتها میتوان ضریب نفوذ ایمنی را بالا برد. سالهاست که جمعیت در حال مذاکره با مجلس است که فراکسیون ایمنی و حملونقل در مجلس تشکیل شود که جلوی تولید خودروهای ناایمن گرفته شود.»
اتلاف منابع کشور در سوانح رانندگی
ناصر رزاقمنش، مدیرعامل جمعیت طرفداران ایمنی راهها، یکی دیگر از شرکتکنندگان در این نشست بود. او گفت: «در سال گذشته، نزدیک به 20 هزار نفر از هموطنان ما در تصادفات جادهای فوت شدهاند. این در حالی است که با محاسبه خسارت ناشی از فوت این هموطنان میتوان 45 بیمارستان هزار تختخوابی، 445 هزار کلاس درس، 1200 کیلومتر آزادراه 6 بانده یا 59 کیلومتر تونل مترو ساخت.»
او افزود: «همچنین در سال گذشته 390 هزار نفر در حوادث جادهای مصدوم و مجروح شدند و هزینههای سرسامآور بهداشتی و درمانی به جامعه تحمیل شده، ضمن اینکه 10 درصد از این افراد به کلی ازکارافتاده شدهاند. همچنین آمارها نشان میدهد شرکتهای بیمه سالانه نزدیک به 350 هزار میلیارد تومان بابت بیمههای حوادث هزینه میکنند. همه این ارقام نشان میدهد که ایمن نبودن راهها، علاوه بر خسارت جانی، چه میزان خسارت سنگین مالی نیز بر کشور تحمیل میکند.»
به گفته او، مذاکراتی با شرکتهای بیمه انجام شده تا بخشی از این هزینه را با هدف پایین آوردن میزان خسارت صرف امور آموزشی کنند، اما متاسفانه نتیجه مطلوبی در پی نداشته است.
رزاقمنش: آمارها نشانمیدهد شرکتهای بیمه سالانه حدود 350 هزار میلیارد تومان بابت بیمههای حوادث هزینه میکنند. به همین دلیل مذاکراتی با شرکتهای بیمه انجام شده تا بخشی از این هزینه را با هدف پایین آوردن میزان خسارت صرف امور آموزشی کنند، اما نتیجه مطلوبی در پی نداشته است
به گفته او، عامل اصلی سوانح رانندگی خودرو است. رزاقمنش با بیان این مطلب، اظهار کرد: «تحلیل تصادفات نشان میدهد اگر بهجای خودروهای ایرانی، خودروهای ایمن در جادههای کشور تردد میکردند، میزان خسارت جانی و مالی بهشدت کاهش مییافت. در این زمینه سمنها باید به رسانهها نزدیک شده و با آگاهیبخشی ذهنیت مردم و مدیران را نسبت به این دغدغهها مشغول کنند. این مطالبهگریها باید بهصورت مستمر صورت گیرد، چون بنابر گزارش پلیس وقتی مجوز واردات خودروهای خارجی ایمن صادر و خودروی بیشتری وارد جامعه شد، میزان خسارات جانی بهشدت کاهش پیدا کرد.» به عقیده او، در چنین شرایطی، پرسش اصلی این است که چرا مسئولان به این گزارشها توجهی نمیکنند؟ این در حالی است که بخشی از مسئولیت اجتماعی کارخانههای خودروسازی باید صرف خانواده جانباختگان شود، اما این اقدام صورت نمیگیرد که هیچ، هر سال قیمت خودروها چند میلیون گرانتر هم میشود.
رزاقمنش با بیان اینکه در حوادث رانندگی سه عامل انسانی، راه و خودرو وجود دارد، افزود: «در سالهای اخیر، دو عامل دیگر قوانین و مقررات و مدیریت هم اضافه شده، اما سهم اصلی از آن همان سه عامل اولیه است و متاسفانه امیدی به بهبود عامل خودرو وجود دارد.»
وضعیت «بسیار نگرانکننده» راههای کشور
مدیرعامل جمعیت طرفداران ایمنی راهها افزود: «در سال 1388 که مهندس بخارایی در سازمان راهداری بودند، 75 هزار کیلومتر راههای اصلی وجود داشت که از این میزان 11 هزار کیلومتر بهسازی شد؛ در صورتی که در سال 1402 که میزان راهها 85 هزار کیلومتر افزایش یافته، حجم بهسازی راهها به 5 هزار کیلومتر رسیده است!»
او با تاکید بر اینکه وضعیت راههای کشور بسیار نگرانکننده است، گفت: «در وزارت راه حتی برنامهای برای خطکشی راهها هم وجود ندارد. بین 4 تا 6 درصد از ارزش راههای کشور باید صرف بهسازی شود؛ در صورتی که این عدد اکنون روی یک درصد است. این در حالی است که 24 درصد از حوادث جادهای کشور در نقاط حادثهخیز راهها اتفاق میافتد.»
رزاقمنش معتقد است عامل انسانی هم نقش بهسزایی در حوادث رانندگی دارد، ادامه داد: «در سازمان ایمنی حملونقل و سوانح رانندگی، مرکزی تحت عنوان مدیریت راهها وجود دارد که سقف سرعت در تردد جادهها توسط این مرکز رصد میشود. در آن مرکز سه کنتور وجود دارد؛ کنتور اول مربوط به ثبت میزان سرعت خودروها در جادهها است، کنتور دوم وظیفه گزارش به پلیس را برعهده دارد و کنتور سوم به پلیس اعلام جریمه میکند؛ اما یکی از گلایههای ما، بیتوجهی پلیس به این گزارشها است، زیرا پلیس راهنمایی و رانندگی شاید تنها برای 10 درصد از گزارشها اعمال جریمه میکند.»
او افزود: «یکی دیگر از مشکلات، مربوط به عدم هماهنگی پلیس است. برای مثال میزان سقف عدم تردد وسایل نقلیهای که جریمه دارند از یک میلیون تومان به 5 میلیون تومان افزایش یافت، اما در ایام اربعین پلیس به خودروهایی که بالای 5 میلیون تومان هم جریمه داشتند اجازه تردد داد. امری که به معنی مجوز تردد راننده پرخطر در راهها است.»
به گفته او، در سال گذشته پلیس کشور 157 میلیون برگه جریمه صادر کرده است و در صورت اعمال جریمه برای همه گزارشها این عدد بسیار بیشتر خواهد شد، زیرا سهم سرعت غیرمجاز از این جریمهها بیشتر از 30 درصد و نزدیک به 50 میلیون برگه جریمه است.
رزاقمنش گفت: «چندین آییننامه و سند و ضوابط قانونی برای جلوگیری از سوانح رانندگی وجود دارد که اگر به آنها بهصورت کامل عمل شود حداقل 30 درصد از سوانح کاسته خواهد شد، اما تا به امروز اثر زیادی نداشته، چون بسیاری از نهادهایی که مسئول اجرای آییننامهها هستند هیچ همکاری برای پیاده کردن آنها نمیکنند.»
به عقیده او، باید سازوکار بسیاری از دستگاهها مانند سمنهای غیردرگیر مانند اصناف، تشکلها، اتاق بازرگانی، سازمان تبلیغات، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مرکز پژوهشهای مجلس و وزارت علوم و تحقیقات را درگیر اجرای آییننامههای مصوب توسط دولت کرد.
رزاقمنش با بیان اینکه در سال 2021 سازمان ملل متحد قطعنامهای صادر کرد و 10 سال یعنی تا 2031 را برای ایمنی راهها هدفگذاری کرده است، گفت: «براساس این قطعنامه همه کشورهای عضو موظف هستند تدابیری برای کاهش حداقل 50 درصدی سوانح رانندگی تعریف کنند. این قطعنامه به ایران هم ابلاغ و در کمیسیون ایمنی راهها نقشه راهی برای این هدفگذاری تهیه شده، اما دقیقاً در سالهای 2021 و 2022 رشد چشمگیری در سوانح رانندگی اتفاق افتاد.»
مدیرعامل جمعیت طرفداران ایمنی راهها با اشاره به اینکه این جمعیت، پس از برگزاری، انتخابات نامهای برای آقای پزشکیان مبنی بر تشکیل شورایعالی ایمنی حملونقل به ریاست شخص ایشان نوشته و از ایشان خواسته تا بهصورت رسمی جایگاهی برای سمنها در شورایعالی ایمنی حملونقل درنظر گرفته شود، یادآور شد: «ژاک شیراک وقتی به ریاست جمهوری فرانسه انتخاب شد، پس از اصلاحات اقتصادی، کاهش سوانح رانندگی را در رتبه دوم برنامههای کلان خود قرار داد و همین امر نشان میدهد این مسئله در کشورهای توسعهیافته تا چه میزان مهم است. برنامههای شیراک 60 درصد از سوانح رانندگی را کاهش داد.»
حفاظت از طبیعت در برابر راه
«در ایمنی راهها باید به زمینههای ایمنی جانوری و ایمنی تنوع زیستی هم اهمیت کافی داد»؛ این جمله تاکید سیدمهدی مجتهدی، مدیرعامل انجمن غیرانتفاعی جوانان حافظ زمین (دامون) در نشست مشترک همافزایی سمنهای فعال شهر تهران بود.
او توضیح داد: «برخی پروژههای جادهسازی حتی برخی از نژادهای ارزشمند درختان را هم تهدید میکند. وقتی این همه درختان در پروژههای راهسازی وزارت راه و شهرسازی از بین میرود، این وزارتخانه موظف به ایجاد فضای سبز برای جبران این خسارت است، اما متاسفانه در این خصوص هیچ پیگیری صورت نگرفته است.»
مجتهدی: در ایمنی راهها باید به ایمنی تنوع زیستی هم اهمیت داد. برخی پروژههای جادهسازی حتی برخی از نژادهای ارزشمند درختان را هم تهدید میکند. وقتی این همه درخت در پروژههای راهسازی وزارت راه از بین میرود، این وزارتخانه موظف به ایجاد فضای سبز برای جبران این خسارت است اما متاسفانه در این خصوص هیچ پیگیری صورت نگرفته است
به گفته مجتهدی، بعضی از سازمانهای مردمنهاد در کردستان با تکثیر بلوطهایی که در معرض جادهسازی قرار گرفتند سعی در حفظ نژادهای در حال انقراض دارند، بنابراین با توانمندسازی این گروهها میتوان روند رو به افزایش انقراض حیوانات و درختهایی که تحتتاثیر توسعه پروژههای راهسازی هستند را کاهش داد. او گفت: «یکی از تیمهای دانشبنیانی که در سطح کشور فعالیت دارد در نخستین رویداد فناورانه راه هوشمند که در سازمان راهداری برگزار شد طرحهای بسیار مؤثری ارائه داد و تمامی شرکتکنندگان در این رویداد طرح مذکور را پذیرفتند. در این طرح سه موضوع مورد بررسی قرار گرفته بود؛ توسعه و احداث شبکههای جدید راه، پایش زمینی و هوایی جادهها و حریمها و کشف مناطق حادثهخیز و فرسوده.»
مجتهدی افزود: «چنین پروژههایی نشان میدهد با یکسوم هزینههایی که ناایمن بودن راهها سالانه به کشور تحمیل میکند، میتوان برنامههای ایمنی موثری تعریف کرد. وقتی چنین توانمندی در داخل کشور وجود دارد و دستگاههای دولتی نسبت به آن اتفاقنظر دارند، چرا چنین برنامههایی اجرا نمیشود؟ با وجود متخصصانی که وجود دارند میتوان بهترین و کمخطرترین مسیرهای راههای کشور را شناسایی کرد، بهگونهای که بدون نیاز به نقشهبرداری تمامی ناوگان جادهای بازتعریف شود.»
او خاطرنشان کرد: «معرفی توانایی این گروهها باید در تعریف وظایف سمنها برجستهتر شود وگرنه اوضاع به روال کنونی ادامه خواهد داشت. بسیاری از راههای کشور حتی سندی ندارند که حریم آنها بهصورت رسمی مشخص باشد، پس هیچ عزمی هم برای حفاظت از آنها وجود ندارد.»
ورود متخصصان سمنها به عرصه
مدیرعامل انجمن مردمنهاد دوستداران شهر و شهروندان که سخنران بعدی بود، اعتقاد داشت که ضعف برنامهریزی و اجرا در راههای درون و برونشهری محرز است. رسول طباطبایی با بیان اینکه گروههای حامی محیط زیست – که متخصصانی در حوزه راه و شهرسازی دارند – میتوانند در تکمیل پروژهها مشارکت داشته باشند، افزود: «باید توجه داشت که تنها زمانی مدیران صدای گروههای مردمنهاد را میشنوند که بتوان به آنها راهکار ارائه داد. باید تا پیش از شروع پروژههای راهسازی و در قالب پیشگیری، وقتی مسائل و خطرات پروژه بهخوبی شناسایی شد، با راهکارهایی نزد مدیران پروژه رفت و آنها را نسبت به انتخاب راهحلهایی که از سوی همین سازمانهای مردمنهاد طراحی میشود، مجاب کرد.»
طباطبایی: تنها زمانی مدیران صدای گروههای مردمنهاد را میشنوند که بتوان به آنها راهکار ارائه داد. باید تا پیش از آغاز پروژههای راهسازی و در قالب پیشگیری، خطرات پروژه بهخوبی شناسایی شود و سپس با راهکارهایی نزد مدیران پروژه رفت و آنها را نسبت به انتخاب راهحلهایی که از سوی سازمانهایمردمنهاد طراحی میشود، مجاب کرد
او افزود: «باید تا پیش از اجرای پروژهها ضعفهای طراحی و اجرایی را شناسایی کرد، زیرا اگر در زمان اجرای پروژه این مسائل مطرح شود، برای کارفرما عملاً حکم دوبارهکاری دارد و باتوجه به هزینه بالای اصلاح چنین پروژههایی، توجهی به مشکلات ایمنی راهها نمیکند.» طباطبایی افزود: «همیشه مسئله راهها، خودرو را به ذهن متبادر میکند و این امر باعث شد انسان از طراحی راههای درونشهری حذف شود. در همین تهران پیادهراههای مناسبی تعبیه نشده و بهمرور هم در حال بدتر شدن است. برای مثال، در بعضی از محلهها بهدلیل تراکم ساختوساز پیادهراههای مناسبی برای عابران وجود ندارد. همچنین در بحث طراحی راهها مخصوصاً در بخش درونشهری باید به ایمنی عابران پیاده هم توجه شود، امری که به نظر میرسد در ایمنی راههای کشور به کلی از جدول محاسبات حذف شده است. حتی امکان عبور و مرور دوچرخهها از شبکه راههای شهری عملاً نزدیک به صفر است. همه این نکات نشان میدهد که در طراحی راهها فقط به خودرو فکر شده، در صورتی که عابران پیاده و دوچرخهسواران هم باید در این معادله قرار بگیرند.»
طباطبایی معتقد است تمرکز اصلی سمنها روی آموزش و حساسسازی است اما در این میان، از یک واقعیت مهم غافل شدهاند: «فرض کنید پدیدهای مانند مزاحم تلفنی که تا 15 سال پیش در ایران بسیار رایج بود با آمدن تکنولوژی از بین رفت. الان هم با توجه به آمار بالای کشتهشدگان حوادث جادهای، باید راههای ورود تکنولوژی به این بخش برای کاهش این آمار در دستور کار قرار گیرد.»
همافزایی توانایی سمنها
سخنران بعدی نشست مشترک همافزایی سمنهای فعال شهر تهران، معاون ستاد توانافزایی سمنهای شورای شهر تهران بود. محمد ابویی با بیان اینکه باید تمرکز سمنها و تشکلها را باتوجه به توانایی که دارند تعریف کرد، گفت: «باید توجه داشت که فرهنگسازی در خصوص ایمنی حملونقل یک امر زنجیرهای است. به بیان دیگر، باید همه حلقههای این زنجیره از خودروساز و راهساز گرفته تا کودکی که قرار است در بزرگسالی رانندگی کند در جامعه هدف برنامههای سمنها جای بگیرند.»
او افزود: «این موضوع یک سطح حاکمیت دارد که وظیفه سمنها در این سطح، مطالبهگری است. یکی از چالشهایی که همواره سمنها داشتند عدم مطالبهگری در سطح کلان است که قابل قبول نیست.»
به عقیده ابویی، اکنون بسترهایی وجود دارد که توسط حاکمیت فراهم شده، مجلس از سوی قوه کلان و سمنها از سوی مردم وظیفه نظارت بر سازوکار این بسترها را دارند: «از آنجا که برنامه هفتم توسعه سند کلان پیشروی نهادهای بالادستی است، پیشنهاد میکنم حلقهای بین مجلس و سمنها شکل بگیرد که این دو نهاد دغدغههای ایمنی را در برنامه هفتم توسعه جستوجو کنند تا کمبودها جبران شود.»
او افزود: «برای مثال، سمنها میتوانند پیگیر واردات خودروهای خارجی نو و کارکرده باشند که در صورت به نتیجه رسیدن بخش قابل توجهی از ایمنی حملونقل تامین میشود. همچنین، کرسیهای سمنها باید در سطح حاکمیتی افزایش پیدا کند.»