تالاب صالحیه یکی از گستره‌های آبی و محیط زیستی در ۲ استان البرز و قزوین است که زخم کاری خشکسالی تا عمق وجود آن را سوزانده و این زیستگاه فصلی صالحیه را از میزبانی زمستانی بی‌بهره کرده است وبا ادامه این وضع، بیم آن می‌رود که مهمانان برای همیشه قید آن را بزنند. خاکی که در بهار، تابستان و پاییز امسال از این تالاب برخاست، حاکی از روزهای سخت این تالاب در پس گرد و غبار است. یک کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه امروز وسعت صالحیه از 60هزار هکتار به کمتر از یک سوم رسیده، اظهار کرد: «تالاب صالحیه بستر عناصر دانه‌ریز و رسوبی و مواد انتقال یافته است و به‌محض خشک‌شدن و از دست رفتن رطوبت، این منطقه تبدیل به منشا گسترده‌ای از گرد و غبار و ریزگرد می‌شود.»
دکتر افشین دانه‌کار، کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری ترابران، با بیان اینکه وسعت تالاب صالحیه از 60 هزار هکتار به کمتر از یک سوم رسیده، توضیح داد: «صالحیه تالابی در دشت صالحیه شهرستان نظرآباد در غرب استان البرز و شرق استان قزوین است که از رودخانه کردان آب‌گیری می‌شد.»
او با اشاره به زهکشی حدود 30 کیلومتر در صالحیه برای بهبود زمین‌های کشاورزی این منطقه، افزود: «پروژه زهکشی با هدف اصلاح کیفیت خاک برای زمین‌های کشاورزی غرب استان البرز و شرق استان قزوین بود که این زهکش از تالاب صالحیه گذر می‌کرد اما خود تالاب هم تحت تاثیر این زهکشی قرار گرفت و علاوه بر دشت‌های بالادست، تالاب صالحیه هم زهکشی شد و همین امر منجر به کاهش قابل توجهی از مساحت این تالاب شد.»
این کارشناس محیط‌زیست ادامه داد: «از طرف دیگر به دلیل توسعه فعالیت‌های کشاورزی و تغذیه مصنوعی در بالادست رودخانه کردان، حقابه تالاب از رودخانه کردان هم به آن نمی‌رسد و در حال حاضر به دلیل زهکش و عدم تامین حقابه در شرایط بحرانی قرار گرفته است.»
دانه‌کار با بیان اینکه اکنون باتوجه به شرایط بحرانی تالاب، گیاهان مرتعی این تالاب تا حد زیادی از دست رفته و دامداران این دشت که به صورت فصلی از مراتع این تالاب استفاده می‌کردند، دچار مشکل شده‌اند، تصریح کرد: «علاوه بر دامداران منطقه، معیشت تعدادی از عشایر هم که از مناطق جنوبی به سمت نظرآباد کوچ می‌کنند و عمدتا شتردار هستند، وابسته به این تالاب بوده که با وخیم‌شدن اوضاع تالاب، این دو گروه دچار تضاد منافع شده و به لحاظ رقابتی این دو گروه دامداران کوچ‌رو و ساکن منجر به بروز مشکل اجتماعی شده است.»
کانون 60 هزار هکتاری ریزگرد با خشکی صالحیه
او ضمن هشدار نسبت به خشک‌شدن تالاب، اظهار کرد: «تالاب صالحیه بستر عناصر دانه‌ریز و رسوبی و مواد انتقال یافته است چرا که تالاب‌ها پایین دست‌ترین دشت‌هایی هستند که عناصر دانه‌ریز از حوضه آبریز به آنجا منتقل می‌شوند و تا زمانی که آب باشد، این عناصر دانه‌ریز موجب ماندگاری بیشتر آب می‌شود اما به محض خشک‌شدن و از دست رفتن رطوبت، این مناطق تبدیل به منشا گسترده‌ای از گرد و غبار و ریزگرد می‌شود.»
این کارشناس محیط‌زیست، ادامه داد: «خشک‌شدن تالاب صالحیه در حال حاضر جنوب استان البرز تا شهریار، رباط‌کریم و اسلامشهر تهران را تحت تاثیر قرار داده و عملا تبدیل به شرایط بحرانی شده چراکه بخش‌های جنوبی تالاب تقریبا از دست رفته است.»
دانه‌کار با هشدار نسبت به اینکه خشکی تالاب صالحیه، کانون 60 هزار هکتاری ریزگرد را بر جای می‌گذارد، گفت: «باتوجه به اینکه جهت غالب بادهای تهران از غرب به شرق است، صالحیه از نزدیک‌ترین کانون ریزگرد به کرج و تهران است که قطعا با خشک‌شدن این تالاب، شرایط این دو شهر بسیار وخیم‌تر از شرایط کنونی می‌شود.»
وابستگی معیشت جامعه محلی به تالاب صالحیه
او از اختصاص اعتبار مناسبی برای مطالعه و پژوهش درباره تالاب صالحیه در 2 سال گذشته از طرف صندوق ملی محیط‌زیست خبرداد و تصریح کرد: «دانشگاه تهران ضمن مطالعه و بررسی کاملی درباره این تالاب، گزارش مفصلی ارائه کرد که در آن راهکارهای متعدد اجرایی اعم از اقدامات مهندسی، اکولوژیک و مشارکتی پیشنهاد شده بود اما مسلماً اختیار دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی تا حد مطالعه و بررسی راهکار بوده و اجرای آن برعهده ارگان‌های مربوطه اعم از وزارت نیرو، سازمان محیط‌زیست و سازمان جهاد کشاورزی است.»
این کارشناس محیط‌زیست با تاکید بر مشارکت جامعه محلی در پروژه احیای تالاب، یادآور شد: «باتوجه به وابستگی معیشت جامعه محلی به این تالاب، شناخت بهتری نسبت به منطقه داشته و کمک آنها تاثیر زیادی در بهبود وضعیت آن دارد و بررسی‌های میدانی انجام شده هم حاکی از همراه بودن این افراد بوده اما متاسفانه در حال حاضر کمترین مشارکت مردمی و کمترین هماهنگی نهادی برای احیای این تالاب وجود دارد.»
ویرانی آسان؛ احیا زمان‌بر
دانه‌کار از انتشار بیانیه مشترکی توسط دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، اداره کل محیط‌زیست و اداره کل منابع طبیعی استان البرز خبرداد و گفت: «این بیانیه به مجلس ارسال شده تا اعتبارات لازم به موقع برای نجات تالاب اختصاص یابد؛ نجات تالاب فرآیندی زمان‌بر است.»
او توضیح داد: «اقدامات غیرعقلانی شاید طی 5 یا 6 سال باعث نابودی یک تالاب شود اما احیای آن با بسیج عمومی و تامین اعتبار لازم حداقل سه برابر زمان نابودی، نیازمند زمان است چراکه همواره سرعت از دست‌دادن بیشتر از بازگشت است؛ بنابراین از بین رفتن بسیاری از تالاب‌ها و دریاچه‌ها به دلیل نبود بسیج عمومی و یا نبود اعتبار بوده است و گاهی هم به‌قدری دیر اعتبارات و اقدامات انجام می‌شد که دیگر امکان جبران خسارت وجود نداشت.»
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه مراکز پژوهشی و دانشگاهی به‌عنوان دیده‌بان جامعه می‌توانند خطرات بحران‌آمیز را اعلام کنند، افزود: «فرآیند بروز بحران از مشکل آغاز می‌شود که با حل نشدن آن منجر به ظهور چالش و سپس بحران می‌شود که با نادیده گرفتن بحران، فاجعه رخ می‌دهد؛ لذا نباید در مرحله بحران و فاجعه با مسائل مقابله کنیم بلکه با ظهور نشانه‌های مشکل توسط دیده‌بان جامعه، تصمیم‌گیری جدی و اقدام به‌موقع منجر به حل آن و جلوگیری از بروز فاجعه می‌شود.»
او در پایان خاطرنشان کرد: « اگر اقدامات اجرایی برای احیای تالاب صالحیه به موقع اجرایی شود، قابل پیش‌بینی است که در 10 سال آینده وضعیت رو به بهبود داشته باشد، اما اگر بیش از این زمان را از دست بدیم و فروپاشی اتفاق بیفتد احیای آن هم تقریبا غیرممکن می‌شود.»
