توافقنامه راهبردی جامع همکاری ایران و روسیه در حالی در اواخر دی‌ماه به امضای مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین رسید که گمانه‌زنی‌ها درباره ماده ۲۱ آن که به مشارکت دو کشور در حوزه حمل‌ونقل مربوط است، ادامه دارد و این پرسش برای همه ایجاد شده است که آیا این ماده می‌تواند به رونق حمل‌ونقل ایران و حل مشکلات بین تهران و مسکو در پروژه‌های مشترک مانند راه‌آهن رشت‌ـآستارا منجر شود؟
سعید قصابیان، کارشناس ارشد حوزه حمل‌ونقل ریلی در ارزیابی ماده ۲۱ توافقنامه جامع راهبردی ایران و روسیه که درباره توسعه حمل‌ونقل است، به خبرنگار پایگاه خبری ترابران گفت: «توافقنامه راهبردی ایران و روسیه مانند بسیاری دیگر از توافقنامه‌هایی است که با کشورهای دیگر امضا می‌شود و یک توافقنامه کلی است.»
او اضافه کرد: «بر اساس آنچه من مطالعه کردم در این توافقنامه کلی‌بافی شده است و فقط توافق کردند که دو کشور در امور حمل‌ونقل و تکنولوژی جدید با یکدیگر همکاری کنند.»
قصابیان تاکید کرد: «به عقیده من تا زمانی که مصداق مشخص نشود این‌گونه توافقات تعارفات بین طرفین و مانند این است که روسای‌جمهور دو کشور بگویند ما خیلی دوست داریم با هم همکاری کنیم. بنابراین اول باید مصادیق این همکاری‌ها مشخص شود و سپس بررسی کرد که آیا می‌تواند امیدوار بود که این توافقنامه منجر به رونق حمل‌ونقل کشور شود یا خیر.»
این کارشناس ارشد حوزه حمل‌ونقل ریلی اظهار کرد: «البته در این توافقنامه فقط یک مورد مصداق مشخص شده که آن هم کریدور شمال – جنوب است که ایران و روسیه قبل از این توافق هم روی این موضوع کار می‌کردند و توافقنامه جامع راهبردی کار جدیدی نمی‌کند، بنابراین کاری که روی کریدور شمال به جنوب انجام می‌شود مستقل از این است که ماده ۲۱ در توافقنامه راهبردی ایران و روسیه باشد یا نباشد.»
به گفته قصابیان؛ توافقنامه راهبردی ایران و روسیه توافقنامه تعهدآوری برای طرفین نیست و امید چندانی به آن برای توسعه حمل‌ونقل کشور نیست.
نزدیک شدن بخش خصوصی ایران و روسیه
محمدجواد شاهجویی، کارشناس حوزه حمل‌ونقل ریلی اما نظر دیگری دارد و معتقد است توافقنامه جامع راهبردی بین ایران و روسیه می‌تواند منجر به توسعه حمل‌ونقل کشور شود.
او در این باره به ترابران اظهار کرد: «ماده ۲۱ توافقنامه جامع راهبردی بین تهران و مسکو نشان‌دهنده این است که دولت ایران و روسیه روی مسئله کریدور شمال – جنوب اتفاق‌نظر دارند و موضوع حمل‌ونقل بین دو کشور را جدی می‌بینند.»
شاهجویی در همین حال یادآور شد: «اما اگر بخواهیم چالش‌های حمل‌ونقل بین دو کشور ایران و روسیه را ریشه‌یابی کنیم شاید چالش اصلی این باشد که بخش خصوصی دو کشور هنوز با هم ارتباط نگرفته‌اند. به واسطه این عدم ارتباط بین بخش خصوصی دو کشور نیز باری که لازم بوده از کریدور شمال به جنوب عبور کند و باعث فعال شدن این کریدور شود به واسطه عدم شناخت بخش خصوصی‌ها اتفاق نیفتاده است.»
این کارشناس ارشد حوزه حمل‌ونقل ریلی یادآور شد: «این عدم آشنایی به حدی است که اگر شما با بخش خصوصی طرف روس صحبت کنید خواهید دید که بعضا حتی مسیرهای ایران را نمی‌شناسند، حتی قیمت‌ها را نمی‌دانند و خبر ندارند که عبور بار آنها از مسیر ایران چقدر می‌تواند به آنان کمک کند و برایشان به صرفه باشد.»
او تاکید کرد: «توافقنامه جامع راهبردی بین تهران و مسکو می‌تواند کمک کند که در روسیه بازاریابی کنیم و بستری می‌شود که تعامل بخش خصوصی دو کشور بیشتر شود و عبور بار را از کریدور شمال به جنوب بیشتر کنیم. بنابراین یکی از نتایج مهم توافقنامه جامع راهبردی تهران و مسکو فراهم‌سازی تعامل بین بخش خصوصی دو کشور توسط دولتهای ایران و روسیه است.»
مشکل راه‌آهن رشت‌ـآستارا حل می‌شود؟
شاهجویی سپس به پروژه‌های ریلی مشترک دو کشور ایران و روسیه اشاره کرد و درباره اثر توافقنامه جامع راهبردی بر آنها گفت: «نتیجه مثبت مهمی دیگری که توافقنامه راهبردی ایران و روسیه به دنبال دارد مسائل بین دولی مثل راه‌آهن رشت‌ـآستارا، خط ریلی گرمسار-اینچه‌برون، بحث‌های مرزی و گمرکی و نرم‌افزاری است که لازم است راه بیفتد تا یک کریدور بینالمللی بتواند پا بگیرد.»
به گفته او؛ این توافق کمک میکند بستری فراهم شود که دولتها بتوانند با هم روی این مسائل تمرکز داشته باشند و با هم تعامل کنند؛ بنابراین از این جهت هم توافقنامه جامع راهبردی اهمیت جدی دارد.
کارشناس ارشد حوزه حمل‌ونقل با بیان اینکه در این میان خط ریلی رشت به آستارا موضوعی است که بین دو دولت روسیه و ایران سال‌هاست که مطرح است و ساختش چندین سال است که طول کشیده است اظهار کرد: «درباره این خط ریلی موضوع وام یا فاینانس خارجی در حال پیشرفت است و به نظر می‌رسد این توافقنامه می‌تواند تسریع‌کننده آن باشد اما در همین حال توافقنامه جامع راهبردی بین ایران و روسیه نمی‌تواند همه ماجرا را حل کند و لازم است مسائل فنی این خط ریلی برطرف شود. از جمله این مسائل، موضوعاتی چون سرمایه‌گذاری خارجی است و همچنین از طرف ایران نیز باید مسائل فنی و تکنیکی چه موضوعات زیست‌محیطی و چه مسائل مربوط به تملک اراضی برطرف شود.»
شاهجویی تاکید کرد: «جدا از همه این مسائل توافقنامه راهبردی بین ایران و روسیه کمک میکند که دو دولت به کریدور شمال به جنوب به عنوان یک موضوع مهم و اولویت‌دار در سیاست‌های خود بپردازند و روی آن تمرکز داشته باشند و تلاش کنند این کریدور بیش از پیش فعال شود.»
توافقنامه‌ها چشم‌انداز را مشخص می‌کنند نه پروژه‌ها
او در پاسخ به این سوال که برخی کارشناسان این توافقنامه راهبردی را کلی‌گویی می‌دانند، گفت: «توافقات راهبردی که بین دولتها نوشته می‌شود جزئیات پروژه‌هایی را که دو دولت می‌خواهند با هم انجام دهند ترسیم نمی‌کند. بلکه یک چشم‌انداز ترسیم میکند برای اینکه در آن فضای کلی دو کشور بتوانند روی پروژه‌های مشترک به جمع‌بندی و اجماع برسند و طرح‌های مدنظر خود را پیاده‌سازی کنند؛ بنابراین نباید انتظار داشته باشیم که این توافق پروژه‌ها را تعیین کند.»
شاهجویی سپس تاکید کرد: «این توافقنامه زمینه‌ساز همکاری بخش‌های فنی از وزارت راه‌وشهرسازی کشور ما و وزارت حمل و نقل و راه‌آهن روسیه می‌شود تا با هم بنشینند و مسائل و پروژه‌های مشترکی را که می‌توانند انجام دهند ذیل توافق به سمت اجرایی شدن پیش ببرند.»
چگونه از توافقنامه برای توسعه حمل‌ونقل بهره بریم؟
او در پاسخ به این سوال که طرف ایرانی در بخش حمل‌ونقل برای بهره بردن از توافقنامه جامع راهبردی ایران و روسیه در جهت منافع ملی ایران چه اقداماتی باید انجام دهد نیز اظهار کرد: «طرف ایرانی باید دو موضوع مهم را در نظر داشته باشد. یکی اینکه باید پروژه‌های مشترکی که در حال انجام است به جد پیگیری کنیم و به نتیجه برسانیم. راه‌آهن روسیه در دنیا جزء خطوط ریلی معروف است که بخش اعظمی از بار این کشور و ترانزیت از آن انجام می‌شود. خط آهن روسیه با تکنولوژی و بهره‌وری بالا کار میکند از این رو ما می‌توانیم ذیل توافقنامه راهبردی ایران و روسیه پروژه‌هایی تعریف کنیم که بتوانیم راه‌آهن خود را توسعه دهیم و از آن طرف کریدور شمال به جنوب را به واسطه توسعه راه‌آهن توسعه خواهیم داد.»
این کارشناس ارشد حوزه حمل‌ونقل ریلی اضافه کرد: «موضوع دوم که باید در نظر داشت مسئله سرمایه‌گذاری‌های روسها در حوزه حمل‌ونقل کشور ماست. این توافقنامه باید بتواند بخش خصوصی دو کشور را به هم نزدیک کند. یعنی دولتهای ایران و روسیه شرایطی را فراهم کنند که بخش‌های خصوصی دو کشور بتوانند سر یک میز بنشینند و با هم توافق کنند و از این مسیر حمل و نقل و لجستیک را توسعه دهند.»
شاهجویی در پایان خاطرنشان کرد: «اگر این اتفاق بیفتد می‌توانیم امید داشته باشیم که توافقنامه جامع راهبردی بین ایران و روسیه در توسعه حمل‌ونقل کشور اثرگذار باشد و در جهت منافع ملی کشور پیش رود.»
اتفاقا در اینمورد آقای قصابیان درست می گوید و آقای شاهجوئی اشتباه تفسیر نموده است. این تفاهم نامه کلی هرگز کمکی به سامانه حمل و نقل ایران نمی کند و تعارفی سیاسی است.روسها بخوبی از وضعیت بخش خصوصی ایران آگاهند. چندی پیش کنفرانسی در تهران با حضور روسها و ایرانیان برگزار شد و واکاوی انجام شد ولی بدلیل عدم تمایل بخش خصوصی و حتی دولتی روسیه هرگز همکاری ای رخ نداد و نخواهد داد.شعار دادن توسط کارشناس دولتی مشکلات حمل و نقل ایران را حل نخواهد نمود. بهتر است واقع بین بود و احساسی و کارمند دولتی شعار تهی نداد. این تفاهمنامه ها کاغذ پاره ای بیش نیستند. روسیه هرگز در ایران سرمایه گذاری نخواهد نمود آقای شاهجوئی !