۴۰ میلیون تن بار چشم‌اندازی است که برای ترانزیت زمینی در پایان برنامه هفتم توسعه یعنی در سال ۱۴۰۷ پیش‌بینی شده است. با این حال کارشناسان ریلی و جاده‌ای نسبت به تحقق این هدف خوش‌بین نیستند و حتی معتقدند با ادامه روند فعلی در حمل کالاهای داخلی نیز به مشکل جدی برخواهیم خورد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ترابران، بر اساس آمار رسمی در سال ۱۴۰۲ سهم بخش جاده‌ای در ترانزیت کالا ۹۰ درصد و بخش ریلی فقط ۱۰ درصد بوده است. ترانزیت انجام شده در بخش جاده‌ای در سال ۱۴۰۲ به میزان ۱۴.۳ میلیون تن بوده است که در مقایسه با سال پیش از آن (۹.۳ میلیون تن)، افزایش ۵۴ درصدی را نشان می‌دهد. اما ترانزیت بار توسط بخش ریلی در سال ۱۴۰۲ به میزان یک میلیون و ۵۷۰ هزار تن بوده است. از این رو سهم ترانزیت زمینی در سال گذشته کمتر از ۱۶ میلیون تن بوده است. در پایان سال ۱۴۰۷ باید اهداف برنامه توسعه هفتم محقق شود یعنی در کمتر از ۴ سال دیگر باید میزان بار ترانزیتی زمینی کشور بیش از دو برابر شود.
هدفگذاری‌های بعید
رضا رستمی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران با توجه به زیرساخت‌های کشور بعید می‌داند هدف برنامه هفتم توسعه در افزایش میزان بار ترانزیتی به ۴۰ میلیون تن محقق شود و می‌گوید: «ما از نظر زیرساختی امکان جابه‌جایی این مقدار بار را نداریم و ابتدا باید فکری به حال زیرساخت‌ها و سپس جذب بار شود.»
رستمی با بیان این مقدمه می‌افزاید: «اکنون بیشترین سهم از حمل بار ترانزیتی بر دوش حمل‌ونقل جاده‌ای است اما با این حال مشکلات زیادی در این حوزه داریم و وضعیت در حال بحرانی شدن است. یکی از مشکلاتی که رانندگان کامیون و تریلی دارند مسئله ویزا است. مسئله بعدی موضوع بیمه سبز است که ۶ ماه تعلیق شده بودیم و بعد از ۶ ماه هم بیمه مرکزی کاری نکرد و همچنان این مشکل باقی است. این مشکلات باید حل شود.»
او با تاکید بر اینکه عوامل انسانی و اجرایی ترانزیت کالا کامیون‌ها و رانندگان هستند که باید مشکلات آنان حل شود، می‌گوید: «اگر این مشکلات حل شود شاید به هدفی که تعیین شده نزدیک شویم اما مطمئنا اگر مشکلات حل نشود تحقق این هدف برنامه هفتم توسعه که رسیدن به ۴۰ میلیون بار ترانزیتی است به هیچ عنوان شدنی نیست.»
ترانزیت جاده‌ای در آینده نزدیک زمین‌گیر می‌شود
رستمی با بیان اینکه میزان بار ترانزیتی کشور اکنون بسیار کمتر از چیزی است که در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده است، می‌گوید: «ترانزیت جاده‌ای ما اگر همین روند فعلی را در پیش بگیرد در آینده نزدیک زمین‌گیر خواهد شد. به عبارت دیگر در صورت ادامه این روند چشم‌انداز روشنی برای ترانزیت از بخش جاده‌ای دیده نمی‌شود و بر مشکلات روزبه‌روز هم افزوده خواهد شد.»
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران با اظهار اینکه گرچه این توانمندی به صورت بالقوه وجود دارد اما باید با توسعه زیرساخت‌ها و حل مشکلات فعلی در دستورکار قرار گیرد، اضافه می‌کند: «کشور ما از نظر موقعیت جاده‌ای و مرزی اشتراکات زیادی با کشورهای مختلف از جمله ترکیه، افغانستان پاکستان و… دارد و از این نظر وضعیت خوبی داریم. همچنین از نظر دریایی نیز توانایی این را داریم که ترانزیت رونق پیدا کند.»
رستمی تاکید می‌کند: «اگر روند همین باشد نه‌تنها به هدف ۴۰ میلیون تن بار ترانزیتی که در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده نمی‌رسیم بلکه ممکن است میزان بار ترانزیتی از این مقداری که الان هست هم کمتر شود. یعنی اوضاع از این بدتر شود و در حمل کالاهای داخلی خود نیز بمانیم.»
او با بیان اینکه مشکلات کامیون‌دارن کم نیست، خاظرنشان می‌کند: «از مشکلات مربوط به بالا رفتن عمر ناوگان گرفته تا مسائل دیگر که باعث شده کسانی که در این صنف هستند دلزده شوند و این کار را رها کنند؛ بنابراین اگر مشکلات حل نشود در حمل کالاهای داخلی می‌مانیم چه برسد به جذب بار ترانزیتی.»
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران در پایان تاکید می‌کند: «باید در حوزه زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی، ریلی و جاده‌ای سرمایه‌گذاری شود تا زیرساخت‌ها برای جذب بارترانزیت فراهم شود. باید اجازه حضور بخش خصوصی در این مسیر فراهم و رویه‌های نادرست اصلاح شود تا به اهدافی که در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده برسیم وگرنه با این وضع این اهداف نه‌تنها محقق نمی‌شود بلکه اوضاع بحرانی هم خواهد شد.»
راه‌آهن ظرفیت حمل بیش از ۴ میلیون تن بار را ندارد
عباس قربانعلی‌بیک، معاون اسبق برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل راه‌آهن نیز معتقد است راه‌آهن کشور توانایی افزایش ظرفیت بیش از ۴ میلیون تن بار را ندارد و بر این اساس می‌گوید که تحقق ۴۰ میلیون بار ترانزیتی در پایان برنامه هفتم توسعه امکانپذیر نیست.
او درگفت‌وگو با ترابران اظهار می‌کند: «اکنون میزان بار ترانزیتی کشور چیزی حدود ۲۰ میلیون تن است که عمده این مقدار بار ترانزیتی از طریق جاده حمل و کمتر از ۱۰ درصد از آن از طریق خطوط ریلی جابه‌جا می‌شود؛ یعنی سهم ریل در حمل بار ترانزیتی تنها ۱۰ درصد است.»
قربانعلی‌بیک با این توضیح می‌افزاید: «اگر قرار باشد بر اساس آنچه در برنامه هفتم توسعه برنامه‌ریزی شده به میزان ۴۰ میلیون تن بار ترانزیتی برسیم، با این فرض که سهم ریل همچنان ۱۰ درصد یعنی چیزی حدود ۴ میلیون تن بار باقی بماند، به نظر نمی‌رسد مشکل خاصی به وجود آید و راه‌آهن از عهده آن برمی‌آید؛ اما اگر قرار باشد سهم جابه‌جایی بار از خطوط آهن افزایش یابد دچار مشکل خواهیم شد و به نظر نمی‌رسد برای آن آمادگی وجود داشته باشد.»
معاون اسبق برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل راه‌آهن یادآور می‌شود: «از طرفی سیاست درست این است که سهم ریل در جابه‌جایی ترانزیتی افزایش یابد و بار از جاده باید به خط آهن بیاید، برنامه‌ریزی‌ها نیز برای همین بوده است. چون ترانزیت از طریق جاده یعنی سوبسید بالا. چون سوختی که به ماشین‌های حمل کالا داده می‌شود تقریبا سوخت رایگان است. بنابراین اگر قرار باشد سهم حمل کالا از جاده افزایش یابد باید سوبسید بالایی دهیم و این به منافع ملی نیست.»
او با تاکید بر اینکه باید بار از جاده به ریل منتقل شود می‌گوید: «اگر از این مقدار ۴۰ میلیون تن بار که در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده ۲۰ میلیون تن بار روی ریل بیاید عالی است اما مشکل بعدی این است که راه‌آهن ما چنین ظرفیتی ندارد و جوابگو نیست.»
قربانعلی‌بیک با اظهار اینکه متاسفانه راه‌آهن ما مثل زنجیر محکم نیست و جاهایی حلقه این زنجیره بسیار باریک است و جواب نمی‌دهد، اضافه می‌کند: «مثلا محور ریلی رشت-آستارا از نظر ظرفیتی مشکل دارد؛ یعنی اگر بار هم باشد ما با مشکل برمی‌خوریم. حتی اگر خط‌آهن رشت – آستارا هم کشیده و تکمیل شود تازه اول دردسر ماست چون خط آهن رشت به قزوین مشکل دارد، بعد از آن قزوین به تهران مشکل دارد، سپس تهران به سمت قم مشکل دارد و همین‌طور تا بندرعباس مشکلات وجود دارد که باعث می‌شود بار به سمت ریل جذب نشود.»
شبکه راه‌آهن شبکه‌ای کاریکاتوری است
او با بیان اینکه ما خط آهن ساخته‌ایم اما این خطوط یا کامل نیست یا آن ظرفیتی را که باید داشته باشد ندارد، می‌گوید: «در همین حال کشور عراق در حال ساخت خط آهن با ظرفیت دو خط و برقی از بندر فاو به سمت ترکیه است که این خط ۹۰ میلیون تن ظرفیت بار دارد. بنابراین اعداد ارقامی که ما داریم بسیار پایین است و اصلا مقبولیتی برای جذب بار ترانزیتی ندارد. متاسفانه ما در کشور مسائل را به صورت کاریکاتوری می‌بینیم و برآورد درستی نداریم.»
معاون اسبق برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل راه‌آهن در پاسخ به این پرسش که آیا بر اساس آنچه در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده امکان ۲ برابر شدن میزان بار ترانزیتی کشور وجود دارد، می‌گوید: «این کار شدنی است ولی به این شرط که سهم راه‌آهن همان ۱۰ درصد باقی بماند و در نهایت ۴ میلیون تن بار بشود. با این شرایط اتفاق خاصی نمی‌افتد و راه‌آهن ظرفیت برای این مقدار بار دارد. اما مسئله‌ای که وجود دارد و به آن هم تاکید کردم این است که باید همچنان سوبسید سوخت دهیم اما اگر قرار باشد بار روی ریل بیاید مشکل خواهیم داشت چون شبکه راه‌آهن ما شبکه کاریکاتوری است.»
قربانعلی‌بیک یادآور می‌شود: «علاوه بر ظرفیت راه‌آهن مسئله مهم دیگر مسئله لکوموتیوهای ماست که همین الان هم مشکل و در این بخش کمبود جدی داریم. اکنون بیش از ۵۰ درصد از لکوموتیوهای باری ما خوابیده است؛ بنابراین در این حوزه هم کمبود جدی است و اگر قرار است به هدفی که در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده برسیم باید فکر اساسی برای حوزه ریلی کنیم و مشکلات این بخش را حل کنیم.»
او تاکید می‌کند: «اگر قرار باشد با روش موجود و بدون برقی کردن کار را جلو ببریم حتی در جابه‌جایی بار داخلی موجود هم مشکل و عقب‌افتادگی داریم چه برسد به ترانزیت؛ زیرا در بحث ترانزیت زمان خیلی مهم است. اکنون متوسط زمان سیر بار در خط ریلی ما از تهران تا بندرعباس حدود ۱۵ روز است. این زمان فاجعه است و ترانزیت حق دارد به سمت ریل نیاید. اگر هم بیاید با این وضعیت نمی‌توانیم باری جذب کنیم.»
معاون اسبق برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل راه‌آهن در پایان تاکید می‌کند: «اگر واقعا قصد این است که میزان بار ترانزیتی کشور به ۴۰ میلیون تن برسد باید ابتدا زیرساخت‌ها درست شود تا بتوان این میزان بار را جذب کرد وگرنه نه‌تنها موفق به جذب بار ترانزیتی نمی‌شویم بلکه در حمل همین مقدار بار داخلی هم از مسیر ریلی دچار مشکلات جدی خواهیم شد.»
