سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت با تاکید بر اینکه مناطق آزاد امروزه حیاط خلوت مدیران بیکفایت و مطرود شده است، تاکید کرد که با افزایش مناطق آزاد جهشی در صادرات رخ نداده و با قوانین سختگیرانه دولت تنها نامی از مناطق آزاد باقی مانده است.
محمدرضا مودودی، سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت، در گفتوگو با خبرنگار ترابران، درباره مناطق آزاد عنوان کرد که اساسا مناطق آزاد از ابتدا با این رویکرد ساخته نشدند که در خدمت صادرات باشند و بیشتر با هدف مدیریت واردات و کمک به تامین نیازهای داخلی در اوایل انقلاب شکل گرفتند.
او با اشاره به اینکه مناطق آزاد در ابتدا در حاشیه مرزهایی بودند که مقاصد صادراتی ما نیستند و بیشتر مقاصد وارداتیاند، افزود: «از دهه ۷۰ و ۸۰ به بعد با قوت توان صادراتی ایران و شناخته شدن کشورهای هدف صادراتی ما، کم کم به سمت ایجاد مناطق آزاد در مرزهای کشورهایی که مقاصد صادراتی ما بودند، رفتیم.»
این کارشناس تصریح کرد: «چه در زمانی که تنها 7 منطقه آزاد در مبادی وارداتی داشتیم و چه اکنون که چندین منطقه آزاد جدید اضافه شده که عمدتا در همسایگی کشورهایی هستند که میتوانند بازارهای هدف خوبی برای ما باشند، تفاوت چندانی در روند تجارت خارجی خود احساس نمیکنیم که بگوییم با اضافه شدن هر منطقه آزاد جهشی در اعداد و ارقام صادرات غیرنفتی خود شاهد بودیم.»
منطق سودجویی بر مناطق آزاد چیره شد
مودودی خاطرنشان کرد که بیتاثیری مناطق آزاد در جهش صادرات نشاندهنده این است که مناطق آزاد بهانهای برای نمایندگان مجلس شهرهای مختلف مرزی شده است که انتظار دارند دولت یک منطقه آزاد هم در منطقه تحت نمایندگی آنها ایجاد کند بدون اینکه درنظر بگیرند اصلا زیرساخت و رویکرد لازم برای توسعه تجارت موجود است یا خیر.
او با بیان اینکه در بخشی از مناطق آزاد، نگاه سودجویی بر آن فضا و سرزمین غنی حاکم شده است که مورد اعتراض بخش عمدهای از فعالان اقتصادی شناسنامهدار است، تاکید کرد: «در مجموع تعداد مناطق آزادی که به معنای واقعی در آن سرمایهگذاری خارجی صورت میگیرد و در تجارت خارجی نقشآفرینی میکنند، بسیار زیاد نیست.»
سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت اضافه کرد: «در طول ۱۳ سال گذشته آمار تجارتمان تقریبا ثابت بوده است و نشان میدهد که سرمایهگذاری جدی در منطقه آزاد صورت نگرفته، زیرساختها تغییر نکرده و ظرفیتها و زیرساختهای نرمی مانند قوانین و تعرفهها، جذابیتی برای فعالین اقتصادی ندارد و این مناطق نتوانستند آن نقشی را بازی کنند که هدف سیاستگذار بوده است.»
مناطق آزاد مانند سرزمین اصلی مدیریت شدند
مودودی یادآور شد: «طبق چهارچوبها و ضوابط معینی که از قدیم وجود داشتند و بر اساس قوانین بینالمللی تنظیم شده بودند، برای مناطق آزاد مزیتها، امتیازات و مشوقهایی تخصیص میدادند که هم برای سرمایهگذار داخلی و هم برای سرمایهگذار خارجی باعث انگیزه شود که فارغ از محدودیتهای سرزمین اصلی، در آن منطقه سرمایهگذاری مولدی کنند که هم بتوان برای صادرات از آن استفاده کرد و هم برای واردات به سرزمین اصلی.»
او درباره وضعیت مناطق آزاد در دولت سیزدهم اظهار کرد: «در دولت سیزدهم بحثها و زمزمههایی مطرح شد که در نهایت به مناطق آزاد اتهام قاچاق زدند؛ یعنی ادعا شد مناطق آزاد محفلی برای ورود برخی کالاهای غیرقانونی شده است که نمیخواهند تعرفه و حقوق بازرگانی پرداخت کنند.»
به گفته این کارشناس، از طرفی این رویکرد هرچه بیشتر قوت میگرفت و از طرف دیگر، شرایط ارزی کشور هم به دلیل تحریمها به مشکل بیشتری میخورد، محدودیتهای مناطق آزاد را بیشتر کردند تا جایی که تنها اسمی از مناطق آزاد باقی ماند یعنی تمام مزیتهای آن از بین رفت و مانند سرزمین اصلی مدیریت شدند.
مناطق آزاد حیاط خلوت مدیران بیکفایت و مطرود شد
مودودی با تاکید بر اینکه نگاه دولتها، نگاه توسعهای به مناطق آزاد نبود، ادامه داد: «زمانی مناطق آزاد را میتوان محفلی برای توسعه تجارت دانست که نخبهترین افرادی که سالها سابقه تجارت در داخل و خارج کشور را دارند، در صدر مناطق آزاد تعیین شوند که اولا الفبای تجارت بینالمللی را خوب بدانند، ثانیا با دانش روز اداره کشور آشنا شده باشند، ثالثا با ظرفیتهای رایزنی بینالمللی و در نهایت با صنعت آشنا باشند که سرمایهگذار خارجی جذب کنند و توان مذاکره بینالمللی داشته باشند.»
او به ویژگیهای موردنظر یک مدیر منطقه آزاد اشاره کرد و گفت: «اکنون مناطق آزاد به حیاط خلوت کسانی تبدیل شده است که پستی برای آنها در دولت باقی نمانده است یا اگر مدیری قولی به اقوام و نزدیکان داده باشد، مدیریت مناطق آزاد را به آنها میسپارند.»
این کارشناس حوزه تجارت تاکید کرد: «دلیل عدم توفیق مناطق آزاد در گام اول مربوط به وجود افراد ناکارآمد و ناتوان در تجارت و مراودات بینالمللی و جذب سرمایهگذاری خارجی است.»
مودودی درباره مدیریت عبدالملکی بیان کرد: «آخرین رئیس مناطق آزاد کسی بود که در وزارتخانه کفایت لازم را نشان نداد و مورد اعتراض بخش خصوصی قرار گرفت و خود یکی از بزرگترین معترضان به مناطق آزاد بود که آنها را مبادی ورود قاچاق میدانست.»
او درباره ادعاهای عبدالملکی اظهار کرد: «ارقامی که او درباره دستاوردهای خود معرفی میکند منطقی نیست و به نظر میرسد این افراد با مفهوم عدد بزرگ آشنا نیستند و این آمارهای اعلامی فقط به درد رسانههایی میخورد که تاریخ انقضای خبر آنها تنها یک روز باشد.»
مودودی تصریح کرد که وقتی مسئولیت مناطق آزاد را به چنین افرادی میسپاریم، نباید انتظار تحول چشمگیری در این منطق داشته باشیم.
مناطق آزاد را بازتعریف کنیم
سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت در پیشنهاد خود برای اصلاح وضعیت مناطق آزاد اظهار کرد: «نخستین گام برای توسعه مناطق آزاد این است که یک بازتعریف از مناطق آزاد داشته باشیم و مدیریت را به افراد نخبه در زمینه تجارت بینالمللی یا متولیان توسعه صنعتی بسپاریم که بلند باشند چگونه سرمایهگذار خارجی را جذب کنند.»
مودودی افزود: «در گام دوم باید آن امتیازهایی را که مناطق آزاد بینالمللی در سطح دنیا دارند، در مناطق آزاد ایران پیادهسازی کنیم و دیگر این مناطق زیرنظر وزارت اقتصاد و نظارت گمرک نباشند.»
او در پایان خاطرنشان کرد که وضعیت اخیر مناطق آزاد نشان میدهد که متولیان مربوطه درکی از تجارت و مناطق آزاد ندارند.
