بلای بومی‌گرایی چند سالی است که سیر موزون حمل‌ونقل کشور را دچار نوسانات شدید و طاقت رانندگان را طاق کرده است. در واقع، افزایش بی‌ضابطه ناوگان حمل‌ونقل کالا و به موجب آن کاهش بهره‌وری عمومی از یک سو و نبود برخورد مناسب و مقتدرانه با رویه غیرقانونی بومی‌گرایی از سوی دیگر، تیتر درشت تبعیض را بر ابتدای فهرست بلندبالای معضلات رانندگان کامیون افزوده است؛ این در حالی است که تاکنون نه پیگیری‌های صنفی و نه ابلاغیه‌های سازمانی راه به جایی نبرده و رانندگان غیربومی در هر استانی بنا به سلیقه و صلاحدید مسئولان استانی گرفتار خط‌کشی خودی و غیرخودی می‌شوند؛ ماجرا آن‌قدر بالا گرفته که رئیس پیشین سازمان راهداری نیز اذعان داشت با وجود صدور دستورالعمل و تاکید این سازمان بر توزیع عادلانه بار و پرهیز از هرگونه تبعیض و اولویت قائل شدن برای ناوگان بومی، در برخی نقاط کشور همچنان بروز تبعیض و بی‌عدالتی در فرآیند نوبت‌دهی در مراکز توزیع بار وجود دارد و ادامه این روند، موجب ترددهای یک‌سر خالی ناوگان و کاهش بهره‌وری ناوگان می‌شود. معاون دفتر کالای سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، در گفت‌وگو با ترابران، به تشریح دلایل بومی‌گرایی در روند توزیع بار پرداخت و تاکید کرد علی‌رغم مقاومت‌هایی که در مراکز اعلام بار وجود دارد، اصلاح وضع ناعادلانه موجود یکی از برنامه‌های اصلی سازمان راهداری است که در دستور کار قرار دارد.
پیمان مقدم، معاون دفتر حمل‌ونقل کالای سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای با اشاره به سابقه تاسیس سالن‌های اعلام بار در کشور، به ترابران گفت: «در سال 1360، با توجه به شرایط سال‌های نخست انقلاب و جنگ، نیاز بود که هر چه سریع‌تر باری که وارد کشور می‌شود از چند بندر اصلی تخلیه شود. زمانی که ناوگان را به بنادر اعزام می‌کردند، میزان معطلی ناوگان زیاد بود، بنابراین تصمیم گرفتند، سالن‌های اعلام بار فیزیکی را تشکیل دهند تا هر کسی که زودتر می‌رسد بار را به نوبت دریافت کند. در همه این سال‌ها نیز سالن‌های اعلام بار در کشور فعالیت داشته‌اند، اما به مرور، شکل آن در مناطقی تغییر کرده و سعی شده از IT و فناوری‌های نوین در سالن‌های اعلام بار استفاده کنیم، قبلاً همه اطلاعات به شکل دستی وارد و خارج می‌شد، بعد از کامپیوتر استفاده کردیم، سپس سامانه‌های مختلف نوبت‌دهی و اعلام بار فراهم شد و اکنون به نوبت‌دهی الکترونیکی رسیده‌ایم.»
او با بیان اینکه اصولاً سالن اعلام بار در جایی فعالیت می‌کند که بار کم و ناوگان زیاد باشد، افزود: «ما در اکثر مراکز عمده بار کشور سالن اعلام بار داریم. به عنوان مثال، در بنادری مانند بندر امام، بندرعباس و مراکز استانی مثل اصفهان، کرمان، خراسان و یزد و همچنین بخشی از مراکز تولید بار، سالن اعلام وجود دارد تا کالا براساس سیستم سالن‌های اعلام بار توزیع شود، ولی در مناطقی که در جغرافیایی گسترده، بار محدودی توزیع می‌شود، نیازی به سالن اعلام بار نیست.»
متاسفانه برخی مسئولان دستگاه‌های استانی و فراسازمانی مانند استانداری‌ها و شورای تامین استان‌ها بدون توجه به چالش‌های موجود در امر حمل‌ونقل و بر حسب اطلاعات ناکافی از قوانین و دستورالعمل‌های حمل‌ونقل سعی می‌کنند مشکلات خود را به صورت جزیره‌ای حل کنند، بنابراین تصمیماتی می‌گیرند که مغایر ضوابط و دستورالعمل‌های سازمان است
او با اشاره به اینکه معاونت حمل‌ونقل سازمان راهداری وظیفه تهیه ضوابط، مقررات و رگولاتوری حمل‌ونقل را بر عهده دارد، گفت: «سازمان برحسب نیاز سالن‌های اعلام بار را تاسیس کرده و در زمان‌هایی خودش مستقیماً بهره‌بردار بوده، اما در دوره‌هایی هم این وظیفه را به بخش خصوصی (عمدتاً انجمن‌های مربوطه) واگذار کرده است. البته سازمان راهداری ضوابط و دستورالعمل‌ها و مباحث فنی سالن‌های اعلام بار را تعیین می‌کند و عملیات و اجرا در اختیار صنوف قرار دارد.» این مقام مسئول درباره ترویج بومی‌گرایی در بعضی مناطق گفت: «ما میزان مشخصی از باری که چه وارد و چه تولید می‌شود در کشور داریم، بنابراین طبیعتاً وقتی عرضه و تقاضا به هم می‌ریزد در برخی مناطق شاهد پدیده بومی‌گرایی هستیم.»
او با یادآوری اینکه در سال‌های گذشته واردات ناوگان برعهده سازمان بود، اما در حال حاضر وزارت صمت متولی آن شده است، گفت: «ما بارها و بارها اعلام و درخواست کرده‌ایم که می‌بایست به ازای هر ناوگانی که وارد کشور می‌شود، حتماً ناوگانی که فرسوده است خارج شود تا تعادل عرضه و تقاضا به هم نخورد و از طرفی مسائل محیط زیستی هم رعایت شود. در حال حاضر، از نظر سازمان راهداری شاید سن ناوگان فعال زیاد باشد، ولی از نظر تعداد کافی است به جز ناوگانی خاص به عنوان مثال در ناوگان یخچالی، بنابراین نباید به دنبال توسعه ناوگان باشیم، بلکه ناوگان باید از طریق اسقاط کامیون‌های فرسوده نوسازی شود. بنابراین به اعتقاد ما اگر بحث اسقاط خودرو برای واردات ناوگان جدی گرفته شده و الزامی شود، بخشی از مشکلات بومی‌گرایی برطرف خواهد شد.»
آفت جزیره‌ای عمل کردن استان‌ها
معاون دفتر حمل‌ونقل کالای سازمان راهداری، درباره دلایل دیگر بومی‌گرایی در برخی سالن‌های اعلام بار گفت: «متاسفانه برخی مسئولان دستگاه‌های استانی و فراسازمانی مانند استانداری‌ها و شورای تامین استان‌ها بدون توجه به چالش‌های موجود در امر حمل‌ونقل و همچنین برحسب اطلاعات ناکافی از قوانین، ضوابط و دستورالعمل‌های حمل‌ونقل سعی می‌کنند مشکلات خود را به‌صورت جزیره‌ای حل کنند و تصمیماتی می‌گیرند که مغایر ضوابط و دستورالعمل‌های سازمان است؛ به عنوان نمونه، در کنار کارخانه‌ها و معادن به ناوگانی که در آن منطقه فعال هستند، اولویت داده می‌شود و بار بیشتری می‌دهند.»
مقدم درباره پیگیری‌های سازمان راهداری برای مقابله با پدیده بومی‌گرایی، توضیح داد: «ریاست سازمان نامه‌ای به تمام استانداران محترم ارسال کرده تا رأساً تصمیمی در حوزه بومی‌گرایی گرفته نشود. با ادارات کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در استان‌ها هم همیشه مکاتبات مختلفی داشتیم تا نظرات سازمان را به دستگاه‌های استانی منتقل کنند، ولی گاهی حتی دستگاه‌های قضایی وارد این ماجرا می‌شوند و احکامی صادر می‌کنند که متاسفانه سازمان هم نمی‌تواند مانع آن باشد. فارغ از اینکه ما مذاکرات خود را همیشه داشته‌ایم و مواضع خود را اعلام کرده و تذکر داده‌ایم که تصمیمات منطقه‌ای به حمل‌ونقل آسیب می‌زند.»
او با تاکید بر اینکه الزامات و انتظارات حوزه حمل‌ونقل در استقرار، پیاده‌سازی و بهره‌برداری از سامانه‌های نوبت‌دهی و اعلام بار الکترونیکی تعیین شده است، افزود: «ما همیشه در کمیته‌های راهبردی، نظرات تشکل‌های صنفی را دریافت می‌کنیم و برای این موضوع نیز دیدگاه‌های همه ذی‌نفعان، صنوف و تشکل‌های مربوطه و ادارات کل استانی در نظر گرفته شده است. در این خصوص مقداری اختلاف نظر در برخی حوزه‌ها وجود داشته که مرتفع شده است.»
از نگرانی به‌حق رانندگان باخبریم
معاون دفتر حمل کالا، درباره تبعات بومی‌گرایی و بعضاً درگیری‌های فیزیکی رانندگان که به‌تبع، صدمات جدی جسمی و روانی آنها را به همراه دارد، خاطرنشان کرد: «به دلیل اهمیت این معضل، ما در ماه‌های اخیر چندین جلسه با مسئولان استان‌هایی که درگیر بومی‌گرایی هستند برگزار کردیم و موضوعات را مطرح کردیم؛ حتی مدیران‌کل استان‌ها به تهران آمدند و مباحث در سطوح بالا در جلسات برای کاهش نگرانی رانندگان مطرح شده است. در ضمن، تصمیمات دستگاه‌های استانی باید در بازه بلندمدت تعدیل و اصلاح شود (اگرچه مقاومت‌هایی هم وجود داشته باشد) اما اکنون یکی از پیگیری‌های اصلی و جدی سازمان راهداری اصلاح مقررات سالن‌های اعلام بار و نوبت‌دهی الکترونیکی است.»
ریاست سازمان نامه‌ای به تمام استانداران ارسال کرده است تا رأساً تصمیمی در حوزه بومی‌گرایی گرفته نشود، ولی گاهی حتی دستگاه‌های قضایی وارد این ماجرا می‌شوند و احکامی صادر می‌کنند که متاسفانه نمی‌توانیم مانع آنها شویم. فارغ از اینکه ما همیشه تذکر داده‌ایم که تصمیمات منطقه‌ای به حمل‌ونقل آسیب می‌زند
او با اشاره به اینکه هر راننده‌ای که در منطقه‌ای بومی محسوب می‌شود، در جای دیگری غیربومی خواهد بود، تاکید کرد: «از نظر ما معضل بومی‌گرایی مانند یک ویروس عمل می‌کند و اگر در استانی نمایان شود، سریعاً در استان‌های دیگر شیوع پیدا می‌کند، چون راننده‌ای که در استانی به مشکل بومی‌گرایی برخورد کند، زمانی که به استان خود بازمی‌گردد، انتظار دارد که نوبت‌دهی در آنجا هم براساس بومی‌گرایی انجام شود که این موضوع کل بهره‌وری حمل‌ونقل را به هم می‌ریزد و ما 100 درصد مخالف آن هستیم.» مقدم درباره سامانه‌های الکترونیکی اعلام بار تصریح کرد: «این سامانه‌ها به مرور براساس شرایط و نیازهای هر منطقه ایجاد شده است، مثلاً سامانه بندر امام با سامانه استان مرکزی متفاوت است ولی در حال حاضر، جزء برنامه‌های سازمان است تا پس از بررسی‌های لازم، دستورالعمل یکسانی برای سامانه‌های الکترونیکی صادر کند. درباره موضوع یکپارچه‌سازی سامانه‌ها هم قصد داریم تا مزایا و معایب آنها را بررسی کنیم تا در صورت لزوم سالن‌های اعلام بار یکپارچه شود.»
او ادامه داد: «سامانه‌های اعلام بار چه از نظر کسب‌وکاری و چه از نظر فناوری استانداردهایی دارند و همه این موارد در سامانه‌ها رعایت شده تا توانسته‌اند مجوزهای مربوطه را کسب کنند و همه سامانه‌ها هم در حوزه فناوری و هم در حوزه کسب‌وکاری تحت نظارت هستند و تمامی اطلاعات و آمار و گزارش‌ها در اختیار ادارات کل قرار دارد و در صورت لزوم در اختیار ستاد نیز قرار خواهد گرفت. علاوه بر این، در صورت تصمیم به یکپارچه‌سازی سامانه‌های استانی، دستورالعمل کاملاً یکسان و سراسری با اخذ نظرات تخصصی ابلاغ خواهد شد.»
مقدم با تایید اینکه ویروس بومی‌گرایی به سامانه‌های اعلام بار هم سرایت کرده است، گفت: «وقتی دستگاهی حکمی درباره بومی‌گرایی صادر می‌کند، طبیعتاً فعالیت سامانه‌های نرم‌افزاری و سالن‌های اعلام بار فیزیکی هم با اختلالاتی مواجه می‌شوند. ما مخالفت خود را ابراز کرده‌ایم ولی برخی استان‌ها به دلیل شرایط منطقه‌ای مقررات ما را نپذیرفته‌اند. به هر حال تلاشمان این است که به روزی برسیم که تبعیض و بومی‌گرایی کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر می‌شود.»
او در پایان، با خطاب قرار دادن رانندگانی که شبانه‌روز در حال تلاش و فعالیت هستند، گفت: «ما راه‌های ارتباطی زیادی با رانندگان داریم، با نخبگان شرکت‌ها و رانندگان در تعامل هستیم و با تشکل‌های صنفی رانندگان، کامیون‌داران و شرکت‌های حمل‌ونقل به صورت مستمر جلساتی را برگزار کردیم تا پیشنهادهای آنها را بدانیم و شرایطی را فراهم کنیم که رانندگان با آرامش خاطر بیشتری به فعالیت خود ادامه دهند.»
