بابک وفایی
ترابران- کارمند یا مدیر یک شرکت بین المللی معتبر در ایران هستید و در روزهایی که شرایط صنعت و اقتصاد کشور هر روز وخیم‌تر می‌شود و در دورانی که برخی از همکارانتان ناچار به ترک اجباری شرکت هستند، پیشنهاد کار در اروپا را از سوی شرکت دریافت می‌کنید. در این شرایط رد کردن پیشنهاد احتمالا آخرین چیزی است که به آن فکر خواهید کرد و این دقیقا اتفاقی بود که دو سال پیش برای 114 نفر از پرسنل رنو در ایران روی داد، پرسنلی که با امیدواری زیاد راهی پاریس شدند تا تجربه‌ای نو را در یکی از بزرگترین خودروسازان جهانی کسب کنند اما مدتی بعد، سرنوشت روی دیگرش را نشان داد و آن‌ها تیتر اخبار برخی از بزرگترین رسانه‌های فرانسوی شدند، خبری با عنوان «سرنوشت غم انگیز کارمندان ایرانی رنو».
در این مقاله قصد داریم به بررسی این سرنوشت غم انگیز و البته بخش‌های ناگفته آن در گفتگو با یکی از این 114 نفر بپردازیم.
***
همه چیز از 21 بهمن گذشته آغاز شد، جایی که وبسایت هفته نامه معتبر Le Point فرانسه در مطلبی اختصاصی با عنوان Le tragique destin des salariés iraniens de Renault یا سرنوشت غم انگیز کارمندان ایرانی رنو به بررسی وضعیت 114 نفر از پرسنل ایرانی رنو فرانسه پرداخت که دو سال قبل از ایران برای ادامه کار راهی راهی فرانسه شده بودند اما با مجموعه‌ای از اتفاقات و بدون چشم اندازی روشن از آینده و البته با خاطراتی ناخوشایند، با پایان قرارداشان مجبور به ترک این کشور شدند در حالی که وضعیت مشخصی هم در ایران انتظارشان را نمی‌کشید.
این مقاله مشروح که به قلم آرمین عارفی، از خبرنگاران با سابقه Le Point و آشنا به مسایل ایران نوشته شده بود البته در یکی دو روز بعد از انتشار چندان توجهی در ایران جلب نکرد اما موضوع وقتی داغ شد که رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور به مسئله پرداختند و به دنبال آن بود که در ایران هم توجه‌ها به این موضوع جلب شد.
البته آنچه در رسانه‌های ایرانی آمد عمدتا ترکیبی از شنیده‌ها با کمی چاشنی احساسات بود تا جایی که برخی رسانه‌ها خبر از «رفتار غیرانسانی رنو فرانسه با کارگران ایرانی» دادند و البته در میان سیل اخبار، خیلی زود این موضوع به فراموشی سپرده شد.
مطلب Le Point و البته مطلبی که دو روز بعد Le Figaro سرنخ‌های مناسبی از موضوع داشت اما همچنان بخش‌هایی از موضوع از جمله دلیل آغاز این روند، چرایی اعزام این تعداد نیروی متخصص و مواردی دیگر بدون بررسی باقی مانده بودند، مسایلی که این بار در گفت‌وگو اختصاصی ما با یکی از تیم 114 نفره رنو که اتفاقا بیش از سایرین پیگیر حقوقی موضوع است بررسی شد.
این فرد تا پیش از اعزام به فرانسه یکی از مدیران ارشد رنوپارس در ایران بود و سابقه‌ای بیش از 10 سال در این شرکت و دنیای رنو دارد. وی البته همچنان درگیر چالش‌های حقوقی با رنو است و به همین دلیل ترجیح داده است در طی گفتگو نامی از او برده نشود اما اطلاعات ارائه شده او می‌تواند روایتی دست اول از ماجرا باشد.
شروع ماجرا
برای شروع داستان پر ماجرای حضور ایرانی‌ها در رنو فرانسه باید به اواخر سال 2018 برگردیم، دورانی که با خروج ترامپ از برجام، وضعیت آینده صنعت خودرو و شرکت‌های خارجی حاضر در بازار ایران مبهم شده بود تا جاییکه بسیاری از آن‌ها خروج از بازار ایران را به همکاری پردردسر با شرکای ایرانی ترجیح دادند. وضعیت رنو اما متفاوت بود و این شرکت که در دور پیشین تحریم‌ها هم با وجود تمام ریسک‌ها در ایران باقی مانده بود، این بار هم تصمیم گرفت تا حد امکان حضور احتمالی خود در آینده را تضمین کند. رنو و به طور مشخص رنو پارس البته در آن مقطع فعالیت‌های رسمی خود را تا حد بسیار زیادی کاهش داده بود و حتی در مواردی تعدیل نیرو نیز در دستور کار این شرکت بود اما بخشی از مدیران ارشد فرانسوی این شرکت، با در نظر گرفتن احتمال بازگشت روزهای خوب به صنعت خودرو ایران و برای حفظ بخشی از سرمایه انسانی شرکت، انتقال شماری از نیروهای رنوپارس به رنو فرانسه را مطرح کردند تا بتوانند از این طریق آن‌ها را حفظ کنند.
بر اساس شنیده‌ها، ایده اصلی از یک پیش بینی خوشبینانه ناشی می‌شد که طی آن مدیران ارشد رنو معتقد بودند در آینده نه چندان دور، تحریم‌های جدید اعمال شده بر ضد ایران رفع خواهد شد و به این ترتیب وضعیت حضور دوباره در بازار ایران فراهم می‌شود. با این ایده، قطعا حفظ نیروهای توانمند و با سابقه، یک تصمیم عاقلانه به نظر می‌رسید تا بتوان با آغاز به کار مجدد، بدنه تخصصی رنوپارس را بار دیگر و به سرعت احیا کرد.
این تصمیم هر چند منطقی به نظر می‌رسید اما در اجرا دچار تغییراتی شد تا جایی که می‌توان یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز مشکلات برای پرسنل ایرانی رنو را نیز ناشی از همین تغییرات دانست.
انتخاب‌های نادرست
تصمیم مدیران ارشد رنوپارس هر چند منطقی به نظر می‌رسید اما در ادامه روند امور آنگونه که انتظار می‌رفت پیش نرفت و این زمینه ساز بروز مشکلات بعدی شد.
این مدیر سابق رنوپارس در این زمینه گفت: «در آن مقطع رنوپارس حدود 450 نفر پرسنل داشت. با شرایطی که بعد از تحریم‌های آمریکا به وجود آمده بود در لایه‌های مدیریتی مشخص شد که رنوپارس نمی‌تواند با این تعداد نیرو به کار خود ادامه دهد و به همین دلیل برنامه تعدیل بخشی از نیروها آغاز شد اما در عین حال تصمیم گرفته شد بخشی از نیروهای متخصص و مدیران ارشد ایرانی برای دوران بازگشت رنو حفظ شوند و به همین دلیل قرار شد نیروها برای ادامه کار به فرانسه بروند. در ابتدا برنامه‌ریزی‌ها برای حضور حدود 20 تا 30 نفر از متخصصین ایرانی‌ها در رنو فرانسه بود. اما پس از مدتی به دلیل تغییراتی در شرکت رنوپارس، مدیران فرانسوی شرکت شروع به مذاکره با رنو فرانسه کردند تا بتوانند هر چه بیشتر نیروهای ایرانی را به فرانسه اعزام کنند و بعد از آن پروسه انتخاب نیروها به طور کامل دست خوش سومدیریت گردید شد تا جایی که در نهایت 114 نفر از نیروهای رنوپارس برای حضور در رنو فرانسه انتخاب شدند. در بین این تیم، افرادی با سابقه کمتر از یک سال در رنو پارس هم حضور داشتند و حتی در بسیاری از موارد به دلیل سومدیریت شرکت رنوپارس در آن زمان، افراد و مدیرهایی با شایستگی بیشتر و بعضا با ۱۵ سال سابقه به جای قرار گیری در لیست اعزام تعدیل شدند. در نهایت به دلیل وضعیت پیچیده و مشکلات زیاد از جمله تمرکز برای حداکثر واردات و خرید قطعه CKD و پاک سازی و تخلیه کامل سازندگان قطعات ال ۹۰ در خارج از ایران و دریافت ارز دولتی از بانک مرکزی به میزان بالغ بر ۱۵۰ میلیون یورو و انتقال آن به حساب رنو فرانسه و همچنین حمایت از تولید ایران خودرو و پارس خودرو حتی بعد از شروع ظالمانه تحریم‌های ایران، بدون برسی‌های کافی در نهایت ۱۱۴ نفر از اعضا تیم برای حضور در فرانسه انتخاب شدند.»
خانواده ممنوع!
طبیعی بود نفرات انتخاب شده به ویژه افراد متاهل، پرسش‌های زیادی در زمینه وضعیت خانواده‌های خود داشته باشند چرا که در آن مقطع صحبت از حضور دو ساله در رنو فرانسه بود و دوری از خانواده برای این مدت طولانی به یکی از دغدغه‌های پرسنل رنوپارس تبدیل شد.
در این راستا در اواخر سال 2018 و مدتی پیش از آغاز ماموریت در جلسه ای، شرایط کار در فرانسه برای تیم اعزامی تشریح شد. مدیر ایرانی رنو در مورد این جلسه گفت: «بخشی از آن جلسه به موضوع حضور خانواده‌ها در فرانسه گذشت. همانجا اعلام شد چون افراد اعزام شده زیادتر از پیش بینی اولیه هستند رنو نمی‌تواند برای خانواده‌ها امکانات ویژه‌ای ارائه دهد اما اصلا صحبتی از عدم امکان حضور خانواده پرسنل و جلوگیری از آن توسط رنو نشد. طبیعی بود خیلی از همکاران به دنبال آن بودند که پس از حضور در فرانسه و به عنوان نیروی کار فرانسوی، درخواست دریافت ویزا فرانسه برای خانواده‌ها بکنند و برداشت این بود که مشکلی در این زمینه وجود نداشته باشد. به طور معمول این کار از سوی کارفرمایان فرانسوی انجام می‌شود و مطابق با بند ۸ کنوانسیون حقوق بشر اتحادیه اروپا نیروی کار تنها با استخدام از سوی یک شرکت فرانسوی و اروپایی می‌توانند آن را انجام دهند. در این مقطع اصلا صحبتی از ممنوعیت حضور خانواده یا مدت محدود و مواردی از این دست نبود.»
در چنین شرایطی، تیم اعزامی از ابتدای ژانویه 2019 ماموریت خود را در فرانسه آغاز کردند اما شرایط برخلاف تصورات پیشین پیش رفت. وی در این زمینه گفت: «اواسط فوریه پس از آنکه تمامی نفرات اعزامی وارد خاک فرانسه شدند جلسه‌ای در رنو برگزار شد و برای اولین بار صراحتا اعلام کردند تمامی پکیج‌های کاری پیشنهادی به صورت single یا انفرادی است و رنو به هیچ عنوان حمایتی از حضور خانواده‌ها در خاک فرانسه نخواهد کرد و تنها برای حضور توریستی به مدت حداکثر 4 هفته امکان درخواست ویزا برای خانواده‌ها وجود خواهد داشت.»
این اعلام صریح رنو باعث شوک به بخشی از نفرات تیم اعزامی که متاهل بودند شد چرا که اکنون مشخص شده بود غیر از مرخصی‌های سالیانه رنو و البته غیر از مدت محدود 4 هفته‌ای، امکانی برای دیدار با خانواده وجود ندارد و به هیچ عنوان شرایط برای حضور و همراهی خانواده‌ها در فرانسه فراهم نخواهد شد و این اصلا چیزی نبود که متخصصین ایرانی رنو انتظارش را داشته باشند و به همین دلیل اعتراض‌ها آغاز شد.
این کارمند رنو فرانسه در مورد اعتراض‌های آن مقطع زمانی گفت: «طبیعتا انتظار ما این بود که رنو شرایط را برای حضور خانواده‌ها فراهم کند همانطور که پیش از این بسیاری از پرسنل فرانسوی رنو در زمان حضور در ایران به همراه خانواده در کشور حاضر می‌شدند اما حتی در صورت عدم فراهم کردن شرایط، رنو می‌توانست برای اقدام از سوی پرسنل جهت حضور خانواده‌ها همراهی کند اما شوک اصلی آن جا بود که صراحتا اعلام کردند نه تنها هیچ همراهی در این زمینه نخواهند کرد بلکه در صورت هر اقدامی مغایر با درخواست رنو پرسنل مربوطه اخراج خواهند شد. به همین دلیل از ژانویه ما درخواست‌های متعددی در این زمینه ارائه کردیم تا بتوانیم شرایط را تسهیل کنیم. در نهایت رنو پذیرفت مدت اقامت خانواده‌ها را از 4 هفته به 6 هفته برساند اما صراحتا اعلام کردند به هیچ عنوان امکانات و شرایط دیگری را برای خانواده‌ها فراهم نمی‌کنند و حتی تهدید شدیم اگر همچنان به اعتراض ادامه بدهیم شاهد اقداماتی خواهیم بود. ما حتی به سفارت فرانسه در تهران و به مدیر عامل رنوپارس هم ایمیل زدیم اما درنهایت همه آن‌ها به رنو فرانسه ارجاع داده می‌شد و پاسخ همه هم منفی بود و به جز تهدید به لغو قرار داد نتیجه‌ای حاصل نمی شد. حتی صراحتا در پاسخ به یکی از همکاران خانم که از کودک خردسالش جدا شده بود عنوان شد در صورت ادامه این درخواست اخراج خواهد شد.»
او حتی با هزینه شخصی شرایط حضور همسر و فرزند محصل خود را در فرانسه فراهم کرد اما در این مقطع هم نه تنها حمایتی از سوی رنو انجام نگرفت بلکه شرایط برایش سخت‌تر شد. خود او در این زمینه می‌گوید: «در یک مقطع خانواده من به فرانسه آمدند اما به دلیل آغاز کرونا و محدودیت‌ها، شرایط برای بازگشت آن‌ها فراهم نشد. به دلیل طولانی شدن محدودیت‌ها، من شخصا اقدامات لازم برای حضور فرزندم در مدرسه را انجام دادم تا حداقل وضعیت تحصیلی او آسیب نبیند اما در این شرایط نه تنها حمایتی از من نشد بلکه نماینده رنو قبل از پایان قراردادم برای اخراج خانواده‌ام به منزل شخصی من آمد. این برخورد با من و خانواده‌ام حقیقتا غیر قابل باور بود به ویژه در فرانسه که به حقوق کارگری و خانواده اهمیت زیادی می‌دهد و قوانین مشخصی هم در این زمینه وجود دارد.»
یک قرارداد نه چندان شفاف
فرانسه کشوری با اتحادیه‌های قوی کارگری است تا جایی که اتحادیه کارگری رنو در هیات مدیره این شرکت عضویت دارد و با این شرایط شاید رفتار متناقض و ابهام آمیز رنو با ایرانی‌ها نسبت به سایر پرسنل خارجی کمی عجیب به نظر برسد و احتمالا می‌شد با استناد به قرارداد میان پرسنل و رنو، پروسه درخواست حضور خانواده‌ها را شفاف‌تر طی کرد اما اینجا بود که نگاهی به قرادادهای امضا شده نکاتی را آشکار کرد.
وی در این زمینه گفت: «در درجه اول قراداد ما نه با رنو که با RNGM که یکی از شرکت‌های تابعه گروه رنو- نیسان در سوییس است بسته شده و همین مسئله دست رنویی‌ها را برای خیلی از اقدامات باز گذاشت چون هر وقت اعتراضی می‌کردیم عنوان می‌کردند شما اصلا با رنو قرارداد ندارید و قراردادتان با RNGM است در حالی که تمام امور ما مثل مرخصی و ماموریت‌ها و ارتقا شغلی و سایر موارد امور منابع انسانی صرفا از طریق رنو فرانسه انجام می‌شد اما هم رنویی‌ها و هم سفارت فرانسه در تهران در نهایت عنوان می‌کردند شما با یک شرکت غیر فرانسوی قراداد بستهاید و نمی‌توانید به قوانین فرانسه استناد کنید و به دلیل جزییات قرارداد شما، این سفارت امکان صدور ویزای بلند مدت برای خانواده‌ها را ندارد در حالی که اگر موضوع ما قرارداد با RNGM بود ما باید دستورات را هم از این شرکت سوئیسی می‌گرفتیم. یکی از موضوعاتی که اکنون از طریق وکلایمان در فرانسه پیگیر آن هستیم همین موضوع است اما وکلای رنو عنوان کرده‌اند شکایت ما به جایی نمی‌رسد در حالی که مطابق قوانین فرانسه این کار تخلف است و به نوعی استفاده از پرسنل توسط رنو بدون داشتن مسئولیت در قبال آن‌ها است.»
وی همچنین اضافه کرد: «به علاوه به شکل عجیبی در قرارداد ما چیزی در مورد حضور یا عدم حضور خانواده‌ها و انفرادی بودن قراداد به هیچ عنوان درج نشده بود. موضوع عدم حضور خانواده‌ها قبلا هم در رنو اتفاق افتاده اما در آن موارد صراحتا در قرارداد عنوان می‌شد که پکیج کاری انفرادی است اما برای ما چنین چیزی مطرح نشده بود و به همین دلیل هم رنویی‌ها چندین نوبت عنوان کردند هر شخصی نارضایتی دارد می‌تواند کار را ترک کند. به علاوه هر چند رنو برای پرسنل مطابق قرارداد خانه تهیه کرد اما متراژ خانه دقیقا به شکلی کوچک انتخاب شده که مطابق قوانین فرانسه اجازه اقامت خانواده را نمی‌دهد و این هم سد دیگری سر راه حضور خانواده‌ها بود. مدیر عامل رنوپارس هم همیشه به قراداد RNGM استناد می‌کرد و می‌گفت موضوع اصلا ارتباطی به رنو و رنوپارس ندارد در حالی که ما قبلا در استخدام رنوپارس بودیم و بعد هم برای رنو کار می‌کردیم.»
بیمه تعطیل!
یکی دیگر از مشکلات پرسنل ایرانی رنو، موضوع بیمه خانواده‌ها است، موضوعی که البته کمتر به آن پرداخته شده اما به ویژه در روزهای کرونا به یکی از دغدغه‌های پرسنل تبدیل شد.
مطابق قرارداد با RNGM، پرسنل ایرانی و خانواده‌های آن‌ها تحت پوشش بیمه بین المللی این شرکت قرار می‌گرفتند و این شرکت کلیه هزینه‌های درمانی را پرداخت می‌کرد اما جایی در میانه قرارداد، با استناد به شرایط تحریمی و مواردی از این دست، وضعیت بیمه خانواده‌های پرسنل در ابهام قرار گرفت.
مدیر سابق رنوپارس در این زمینه گفت: «در تابستان ۱۳۹۹ از سوی رنو اعلام شد که شرایط برای ادامه بیمه درمانی خانواده‌های پرسنل ایرانی فراهم نیست و از فردای روز جلسه دیگر پوشش‌های بیمه‌ای به خانواده‌ها در ایران ارائه نمی‌شود. این مسئله دقیقا در زمانی اتفاق افتاد که کرونا شیوع پیدا کرده بود و همه پرسنل نگران خانواده‌ها بودند و امکان رفت و آمد به ایران هم بسیار محدود بود. در همان شرایط و در حالی که اروپا به دلیل کرونا تعطیل بود اعلام شد که مبلغی به حساب پرسنل در فرانسه واریز خواهد شد تا خانواده‌هایشان را به صورت شخصی از فرانسه در ایران بیمه کنند و دیگر تعهدی پذیرفته نمی‌شود. این در حالی است که بیمه شخصی افراد در ایران گستردگی بیمه‌های شرکتی را ندارد و نمی‌تواند جایگزین آن شود. همچنین وقتی از شرکت رنوپارس خواستیم همانطور که مدیر عامل فرانسوی و ۸۵ پرسنل خود و خانواده‌های آن‌ها را بیمه کرده است خانواده‌های ما را نیز بیمه کند باز هم در جواب اعتراض‌های ما عنوان شد که شما اصلا با رنو قرارداد ندارید که رنو تعهدی در این زمینه اشته باشد و قرارداد شما با RNGM است و این شرکت دیگر تعهدی در زمینه بیمه نمی‌پذیرد تا به این ترتیب امکان اعتراض از ما گرفته شود.»
آینده مه‌آلود
پرسنل ایرانی رنو این روزها وضعیت مبهمی دارند؛ از یک سو قراداد دو ساله آن‌ها با رنو (یا به طور دقیق‌تر با RNGM) به پایان رسیده و با توجه به شرایط بحرانی رنو پس از کرونا، امکان ادامه حضور آن‌ها در این شرکت وجود ندارد و از سوی دیگر رنوپارس در ایران هم وضعیت نامشخصی دارد و بازگشتشان به این نویدبخش اخبار خوبی نیست.
ایرانی‌های حاضر در رنو برای حضور در فرانسه مجبور به استعفا و به قطع همکاری با رنوپارس شدند. این مسئله هر چند در آغاز غیر معمول و عجیب بود اما حضور در فرانسه، احتمال تمدید کار در فرانسه و البته امید به بازگشت روزهای خوب و برگشت به وطن باعث شد در اواخر سال 2018، کسی نگرانی چندانی از آینده نداشته باشد. این روزها اما رنو فرانسه به دنبال تغییرات مدیریتی و البته بحران کرونا در وضعیتی بسیار پیچیده و مبهم قرار دارد تا جایی که زمزمه‌هایی مبنی بر تعدیل گسترده نیرو در این شرکت هم شنیده می‌شود و طبیعتا نمی‌توان امیدوار بود در این شرایط ایرانی‌ها برای ادامه کار در رنو اولویت داشته باشند. به علاوه چشم انداز این شرکت برای ادامه کار در ایران هم دیگر مانند گذشته نیست و بر اساس شنیده‌ها، بازار ایران جایگاهی در برنامه‌های کوتاه مدت رنو ندارد و شاید حفظ نیروهای ایرانی در رنو آن هم با وجود مشکلات زیادی که در این مسیر وجود داشت برای رنو مقرون به صرفه نباشد.
اکنون بخش عمده نیروهای ایرانی رنو از فرانسه به ایران آمده‌اند اما شرایط حتی بدتر از روزهایی است که کشور را ترک کردند و در شرایطی که قرادادشان با رنوپارس هم دو سال پیش فسخ شده، همگی با قراردهای موقت سه ماهه مواجه هستند که ظاهرا چاره‌ای جز پذیرش آن ندارند هر چند برای بسیاری، این قراردادهای موقت در حقیقت نشان دادن مسیر خروج از شرکت است و عملا مهلتی برای یافتن شغلی مناسب به شمار می‌رود چرا که حتی در تمدید این قراداد هم تردیدهایی جود دارد.
راوی پرونده ما اما مسیری متفاوت را در پیش گرفته است و تصمیم به مبارزه حقوقی با رنو دارد: «من بیشتر از یک دهه سابقه کار در رنوپارس داردم و طبیعتا می‌توانم بخشی از شرایط را درک کنم اما برخورد‌هایی که باخانواده‌های ما شد برایم غیر قابل تحمل است و بدتر از همه حضور نماینده رنو برای اخراج خانواده‌ام از منزل است که باعث شد تصمیم به مبارزه با رنو بگیرم. از طریق وکلای تخصصی کار در فرانسه پیگیر وضعیت خود و خانواده‌ام هستم. البته در کنار من چند نفر دیگر از پرسنل هم وضعیت نسبتا مشابهی دارند و تصمیم گرفته‌ایم وارد پیگیری حقوقی موضوع با رنو شویم چون خیلی از اتفاقاتی که افتاده به تایید وکلای عالی رتبه و حتی اتحادیه کارگری رنو، غیر معمول و حتی غیر قانونی بوده.»
