در حالی که نرخ عوارض عبور از آزادراه‌های کشور در 7 سال گذشته به‌صورت متوسط سالانه 12.5 درصد افزایش داشته است، تورم 26.5 درصد، شاخص تعدیل فهارس راهداری 34 درصد و فهارس راه 36 درصد جهش را ثبت کرده‌اند.

به گزارش پایگاه خبری ترابران، تا سال 1366 احد‌‌اث آزاد‌‌راه‌ها د‌‌ر کشور با سرمایه‌گذاری د‌‌ولت و از محل اعتبارات عمرانی انجام می‌شد ‌‌و نخستین آزاد‌‌راه احد‌‌اث شد‌‌ه د‌‌ر کشور تهران-کرج بود‌‌ که د‌‌ر سال 1345 به بهره‌برداری رسید. سال 1366 با اد‌‌امه جنگ این موضوع مطرح شد‌‌ که مانند‌‌ دیگر کشورها، آزاد‌‌راه با سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی احد‌‌اث شود‌‌ که به دلیل نداشتن توجیه اقتصاد‌‌ی، بخش‌خصوصی از آن استقبال نکرد. این روند ادامه داشت تا اینکه د‌‌ر اوایل د‌‌هه 1370 به دستور رئیس‌جمهور وقت، بانک‌ها موظف شدند که در پروژه‌های آزادراهی مشارکت کنند. به این صورت در سال 1375 نخستین آزادراه  مشارکتی ایران یعنی آزادراه قزوین- زنجان با مشارکت و سرمایه‌گذاری بانک ملی ایران به بهره‌برداری رسید. اما پس از آن، سرمایه‌گذاران دیدند که درآمد پیش‌بینی‌شده محقق نمی‌شود، بنابراین علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های آزادراهی ابراز نشد؛ تا اینکه در سال 1379 تبصره شماره 5 به عنوان تبصره حمایتی به قانون احداث پروژه‌های عمرانی بخش راه و ترابری از طریق مشارکت بانک‌ها و سایر منابع مالی و پولی کشور مصوب سال 1366 اضافه شد.  با این کار، در سال 1380 مشارکت بخش خصوصی د‌‌ر ساخت آزاد‌‌راه‌ها با آزاد‌‌راه ساوه – سلفچگان آغاز شد‌‌.

اکنون با گذشت 60 سال از ساخت نخستین آزادراه کشور صرفا حدود 2765 کیلومتر آزادراه ساخته شده که در مجموع عدد چشمگیری نیست و کشورهای همسایه در این حوزه عملکرد بهتری داشته‌اند. از دلایلی که دولت در ساخت آزادراه مشارکتی با بخش خصوصی موفق نبوده است می‌توان به تعیین ناعادلانه نرخ عوارض آزادراهی اشاره کرد.

افزایش 3 برابری نرخ فهارس نسبت به عوارض

بر اساس جداول و آمارهای منتشر شده ازسوی کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها از سال 1395 تا سال 1401 نرخ عوارض عبور از آزادراه‌های کشور به‌صورت متوسط سالانه 12.5 درصد افزایش یافته است و قابل مقایسه با تورم، هزینه راهداری و راهسازی نیست زیرا این سه فاکتور همواره بیشتر از نرخ عوارض افزایش داشته‌اند، به صورتی که از سال 1395 تا سال 1400  تورم کشور به‌صورت متوسط سالانه بالغ بر 26.5 درصد افزایش داشته است. علاوه بر آن میانگین افزایش شاخص تعدیل فهارس راهداری 34 درصد و فهارس راه 36 درصد بوده است.

این آمارها حکایت از آن دارند که در مدت زمان بررسی شده، تورم دو برابر و شاخص‌های تعدیل فهارس راه و راهداری 3 برابر نرخ عوارض افزایش یافتند. با این حال، دولت اجازه افزایش 29.1 درصدی نرخ عوارض عبور از آزادره‌ها را که در تاریخ 10 مردادماه امسال اعلام شد، نداد و گفته شد که به دلیل حمایت از منافع عمومی امسال افزایش نرخ عوارض آزادراهی متوقف و تعلیق شود.

دولت در حالی افزایش نرخ عوارض تردد از آزادراه‌ها را تعلیق کرد که با وجود تورم و افزایش نرخ تعدیل فهارس، این شاخص در سال 1396 و در سال 1400 نیز هیچ‌گونه تغییری نداشته است.

انفجار بمب قیمتی در 26 سال گذشته

از طرف دیگر؛ با نگاهی به مولفه‌های موثر بر راهسازی اعم از عوارض آزادراه، حداقل دستمزد سالانه، قیمت قیر، قیمت سیمان، قیمت میلگرد و… در 26 سال گذشته در می‌یابیم که عوارض آزادراهی که شاخص مستهلک کردن سرمایه استفاده شده در ساخت آزادراه است، از همه آنها کمتر افزایش داشته است و همین امر موجب می‌شود که بخش خصوصی از هدایت سرمایه‌های خود به سمت ساخت آزادراه دلسرد شود و آن طور که باید و شاید زیرساخت‌های آزادراهی در کشور توسعه نیابد.

گفتنی است؛ بر اساس آمار اعلام‌شده از سوی کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها و معاونت آزادراه‌های گروه بین‌المللی آبادراهان پارس، به‌عنوان مثال عوارض آزادراه قزوین- زنجان (نرخ سواری) از 500 تومان در سال 1375 به 5500 تومان در سال جاری رسیده است به بیان دیگر؛ 11 برابر شده است. در حالی که حداقل دستمزد سالانه از 20 هزار و 720 تومان در سال 1375 با افزایش 201.7 برابری به 4.179.755 تومان در سال 1400 رسیده است.

علاوه بر آن، در 25 سال یاد شده قیمت هر تن قیر 1318.9 برابر شده است، به صورتی از 8500 تومان به 11.210.300 تومان رسیده است.

همچنین هر تن سیمان 61.9 برابر، هر میلگرد 107.1 برابر و نرخ رسمی دلار 152.5 برابر شده است.

با بررسی آمارهای بالا به‌خوبی مشخص می‌شود که هزینه یک شرکت سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها در طول 25 سال گذشته به‌صورت نجومی افزایش داشته اما درآمد آن شرکت به اندازه‌ای نبوده است که بتواند هزینه‌ها را پوشش دهد چه برسد به سوددهی برای آن شرکت. به بیان دیگرساخت آزادراه برای شرکت‌های سرمایه‌گذار در این حوزه مادام زیان‌ده بوده است.

یادآور می‌شود؛ حتی ارزش خودرویی که باید از این آزادراه‌ها عبور کند در 25 سال گذشته بالغ بر 50 برابر شده است، چراکه مثلا یک دستگاه خودروی پراید در سال 1375 به ارزش 3 میلیون و 600 هزار تومان بود در حالی که در اکنون بالغ بر 182 میلیون تومان  شده است.

رایگان شدن آزادراه‌ها

در نتیجه، علاوه بر اینکه دولت به تعهدات خود در مقابل شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها وفا نکرده است، افزایش ناهماهنگ عوارض تردد از آزادراه‌ها نسبت به افزایش نجومی دیگر شاخص‌های موثر بر راهسازی را هم می‌توان یکی از دلایل اصلی دلسردی و حتی زیاندهی شرکت‌های سرمایه‌گذار در این حوزه دانست.

با این حال کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها بارها به دولت تاکید کرده‌ و پیشنهاد داده است که یکی از راه‌کارهای برون‌رفت از وضعیت فعلی این است که عوارض آزادراه‌ها رایگان شود و دولت بر اساس هزینه- درآمد پول سرمایه‌گذار را ماه ‌به ‌ماه و یا با سررسیدهایی در موعد مقرر بازگرداند و یا اصل و فرع سرمایه‌گذاری را در این مقطع پرداخت و اداره آزادراه را خود به عهده بگیرد.

جدول- مقایسه افزایش نرخ قیمت عوارضی آزادراه‌ها با سایر مولفه‌های راهسازی- در 26 سال گذشته

تهیه شده توسط: کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها و معاونت آزادراه‌های گروه بین‌المللی آبادراهان پارس