از اهداف مطالعات حمل و نقل کالا در سطح ملی به تحلیل سیاستهایی برای بهبود عملکرد حمل و نقل کالا بهویژه در بنادر مربوط است. برای این منظور، یکی از ابزارهای مهم، مدلهای انتخاب وسیله است. در ایران مبادلات داخلی بین دو شیوه ریل و جاده در رقابت هستند. پیرو سیاستهای کلی توسعه دریامحور و در راستای برنامه هفتم توسعه و همچنین مطابق با بند هشتم سیاستهای کلی توسعه دریامحور تحت عنوان «افزایش سهم کشور در حمل و نقل دریایی و ترانزیت با ایجاد و تقویت شبکه حمل و نقل ترکیبی» و در راستای تحقق این مهم، پژوهشی به جهت شناسایی شاخصها و پارامترهای تاثیرگذار در انتخاب وسیله حمل و نقل کالا در بنادر ریلپایه و همچنین با هدف افزایش سهم حمل و نقل ریلی در مجموعه گروههای کالایی در بخشهای صادرات، واردات و ترانزیت در بنادر صورت گرفته است.
با در نظر گرفتن شاخصهای موثر انتخاب مد در تقاضای بنادر در مطالعات پیشین، بسته به اهمیت استراتژیکی، میزان ارزش و حجم جابهجایی انواع کالا، بنادر متصل به ریل مدنظر قرار میگیرند.
محدوده مورد مطالعه در این تحقیق، کالاهای مربوط به صادرات، واردات و ترانزیت در بنادر متصل به ریل که شامل بندر امیرآباد، بندر امام خمینی و بندر شهید رجایی است. دادههای این پژوهش اطلاعات مربوط به بارنامه و ریز جزئیات حمل و نقل بار به تفکیک گروههای کالایی دستهبندی شده است. این اطلاعات توسط شرکت راهآهن، سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای کشور دریافت شده است.
اسامی و چگونگی دستهبندی گروههای کالایی بر اساس دادههای دریافتی و طبقهبندی شده از سوی شرکت راهآهن و سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای صورت پذیرفته است.
محصولات کشاورزی شامل پنج کالای عمده این گروه به تفکیک گندم، جو، ذرت، زیره، یونجه و موارد دیگر را شامل میشود.
گروه کالاهای فلزات و مواد معدنی مواردی نظیر سنگ آهن، کنسانتره سنگ آهن، گندله، آهن اسفنجی، فولاد خام و نورد که روند تولید زنجیره فولاد را شامل میشود.
گروه کالاهای مصالح ساختمانی عمده کالاهای حمل شده شامل سیمان، کلینکر، کاشی و سرامیک و سایر موارد در این گروه قرار میگیرند.
در گروه محصولات صنعتی کالاهایی نظیر قطعات اتومبیل، اتومبیل سواری و انواع روغن موتور از مهمترین کالاهای این دسته هستند.
عمده کالاهای حمل شده در دسته مواد نفتی را میتوان به نفت گاز، انواع بنزین، نفت سیاه، انواع قیر و بنزین معمولی اشاره کرد.
گروه کالای مواد شیمیایی نیز پنج نوع کالای عمده اوره، پلی اتیلن، انواع مواد پاککننده، انواع ترکیبات شیمیایی و انواع مواد اولیه پلاستیک را شامل میشود.
در گروه مواد غذایی پنج کالای عمده پرتقاضای این گروه به انواع نوشابه، کنجاله، سیبزمینی، شکر و چغندرقند در دستهبندی قرار میگیرند.
در آخرین گروه که سایر کالاها را شامل میشود مواردی نظیر خرده بار، کیسه مواد، چوب، ام دی اف و دانهچین در این گروه قرار میگیرند.
نتایج نشان میدهد در گروه کالای محصولات کشاورزی، ویژگیهای میزان تن کیلومتر ریلی براساس جمع تناژ حداکثر، حداکثر مقدار تناژ ریلی و تعرفه کل (حمل و تخلیه بارگیری) ریلی بیشترین تاثیر را بر افزایش سهم ریلی دارند.
در گروه فلزات، ویژگیهای میزان تن کیلومتر ریلی براساس جمع تناژ حداکثر، حداکثر مقدار تناژ ریلی، تعرفه کل (حمل و تخلیه بارگیری) ریلی، حداکثر مقدار تناژ جاده و کالای باارزش حمل شده بین مبدأ و مقصد تاثیر بهسزایی در افزایش سهم ریلی را دارند.
در گروه مواد معدنی، تنها ویژگیهای میزان تن کیلومتر ریلی براساس جمع تناژ حداکثر، حداکثر مقدار تناژ ریلی اثرگذار بودند.
در گروه مصالح ساختمانی، ویژگیهای میزان تن کیلومتر ریلی براساس جمع تناژ حداکثر، میزان تن کیلومتر جادهای براساس جمع تناژ حداکثر، تعرفه کل (حمل و تخلیه بارگیری) ریلی و حداکثر مقدار تناژ جاده اثرگذار در سهم ریلی را دارند.
در گروه محصولات صنعتی، ویژگیهای میزان تن کیلومتر ریلی براساس جمع تناژ حداکثر، حداکثر مقدار تناژ ریلی، حداکثر مقدار تناژ جادهای و کالای با ارزش حمل شده بین مبدأ و مقصد موثر هستند.
در گروه مواد نفتی، حداکثر مقدار تناژ ریلی، حداکثر مقدار تناژ جادهای، کالای باارزش حمل شده بین مبدأ و مقصد، تعرفه کل (حمل و تخلیه بارگیری) ریلی و دسترسی ریل مهمترینها محسوب میشوند.
در گروه مواد شیمیایی، ویژگیهای میزان تن کیلومتر جاده براساس جمع تناژ حداکثر، حداکثر مقدار تناژ ریلی، تعرفه کل (حمل و تخلیه بارگیری) ریلی، حداکثر مقدار تناژ ریلی، تعرفه کل (حمل و تخلیه بارگیری) جاده، مسافت ریلی برای همه مبدأ مقصدها، دسترسی ریلی و جادهای، کالای باارزش حمل شده بین مبدأ و مقصد و زمان سفر جادهای (با احتساب زمان سیر، تخلیه بارگیری و زمان استراحت راننده) و زمان سفر جادهای (با احتساب زمان سیر، تخلیه بارگیری) شامل موثرترین ویژگیها در این گروه کالا محسوب میشوندند.
در گروه کانتینر، ویژگیهای میزان تن کیلومتر جاده براساس جمع تناژ حداکثر، میزان تن کیلومتر ریل براساس جمع تناژ حداکثر و حداکثر مقدار تناژ جاده و ریل در افزایش سهم ریل موثر هستند.
در گروه مواد غذایی، ویژگیهای میزان تن کیلومتر ریل براساس جمع تناژ حداکثر، حداکثر مقدار تناژ جاده و به میزان کمتری ویژگیهای دسترسی ریلی و مسافت ریلی برای همه مبدأ مقصدها را دارد.
در گروه سایر هم ویژگیهای میزان تن کیلومتر جاده براساس جمع تناژ حداکثر، حداکثر مقدار تناژ ریل و جاده با اهمیت بیشتر در افزایش سهم ریل قرار دارند.
در ویژگیهای مربوط به مجموعه تمامی گروه کالاها، میزان تن کیلومتر جاده و ریلی براساس جمع تناژ حداکثر و حداکثر مقدار تناژ ریل و جاده جزء مهمترین و تاثیرگذارترین ویژگیها و کالای باارزش حمل شده بین مبدأ و مقصد و تعرفه کل (حمل و تخلیه بارگیری) ریلی با اهمیت کمتر اثرگذار هستند.
