اگرچه تغییر پایتخت ممکن است به بهبود وضعیت آلودگی، ترافیک و توزیع منابع کمک کند، اما چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن را نباید نادیده گرفت؛ بنابراین به جای انتقال پایتخت باید به اجرای راهکارهای مختلف دیگری برای کاهش تمرکز جمعیتی، اقتصادی و اداری اندیشید.

لیدا حفاری، رئیس کمیسیون حمل و نقل، گمرک و ترانزیت کانون زنان اتاق تهران و مدیرعامل شرکت بر و بحر ایران در یادداشتی برای ترابران درباره مقوله تغییر پایتخت نوشت که تغییر پایتخت در ایران یک موضوع قدیمی است که همواره با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور مطرح می‌شود. از زمان تاسیس حکومت‌های مختلف در ایران، پایتخت کشور بارها تغییر کرده است و این روند هنوز هم در برخی موارد به‌عنوان گزینه‌ای برای بهبود شرایط در نظر گرفته می‌شود. البته مهم‌ترین تغییر پایتخت در دوران معاصر ایران مربوط به دولت قاجار است.

در اوایل قرن ۱۹ میلادی، ناصرالدین شاه قاجار تصمیم به انتقال پایتخت از شهر اصفهان به تهران گرفت. این تصمیم با توجه به موقعیت جغرافیایی تهران، فاصله آن از مرزهای شرقی و غربی کشور و همچنین نزدیکی به منابع طبیعی اتخاذ شد.

از زمان قاجار که جمعیت ایران بین 6 تا 10 میلیون نفر تخمین زده شده است تاکنون که بر اساس آخرین محاسبات مرکز آمار ایران جمعیت کشور حدود 86 میلیون نفر برآورد می‌شود، تهران به‌عنوان پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر ایران با حدود 15 میلیون نفر (ساکن در استان تهران) با مشکلات عدیده‌ای از جمله ترافیک و آلودگی هوا، عدم وجود زیرساخت مناسب، کمبود امکانات بهداشتی، آموزشی، مسکن و فضای سبز دست و پنجه نرم می‌کند. به همین دلیل، مسئولان بر این باورند که انتقال پایتخت می‌تواند به کاهش تمرکز قدرت و منابع در تهران کمک کند لذا مجدداً بحث تغییر پایتخت به گزینه‌های روی میز منتقل شده است.

اگرچه این تغییر ممکن است به بهبود وضعیت آلودگی، ترافیک و توزیع منابع کمک کند، اما چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن نباید نادیده گرفته شود. یکی از چالش‌های بزرگ هزینه‌های سنگین انتقال است: انتقال دولت، نهادها، ادارات و زیرساخت‌های مختلف به شهرهای دیگر می‌تواند هزینه‌های زیادی به دنبال داشته باشد و ممکن است اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار دهد.

به همین دلیل، به جای انتقال پایتخت، راهکارهای مختلف دیگری برای کاهش تمرکز جمعیتی، اقتصادی و اداری وجود دارد از جمله:

• تمرکززدایی اداری و سیاسی: انتقال بخش‌هایی از دولت به شهرهای دیگر یا ایجاد پایتخت‌های عملکردی به صورتی که در فرانسه برخی از نهادهای دولتی از پاریس به شهرهای دیگر منتقل شدند.
• توسعه کلان‌شهرهای دیگر با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شهری در شهرهای اطراف و دیگر شهرهای کشور.
• بهبود حمل و نقل و زیرساخت‌ها با گسترش شبکه ریلی، متروی برون‌شهری.
• تشویق سرمایه‌گذاری و اشتغال در مناطق دیگر با اعطای مشوق‌های اقتصادی همچنین توسعه مناطق آزاد، تجاری و صنعتی.
• بهبود کیفیت زندگی در سایر شهرها با افزایش خدمات بهداشتی، آموزشی و رفاهی.

هرچند که با صرف ¼ هزینه برآورد شده تغییر و انتقال پایتخت بیش از 90 درصد مشکلات تهران مرتفع خواهد شد، اگر اراده‌ای برای حل مشکل وجود داشته باشد.